GROETEN UIT BERLIJN

De alledaagsheid toont zich in tijden van Corona anders. Zo zijn we meer gebonden aan huis. Veel mensen voelen zich aangezet om aan dat huis te klussen, om op de ruimen. Om schoenendozen die al jaren verborgen in kasten staan te voorschijn te halen. Verrassende beelden worden aan de vergetelheid onttrokken. Zo opende ik een koffertje uit Berlijn.

• 

• 

• 

Uren heb ik rondgewandeld door de straten van Berlijn. De stad die na WO II herrees als een Phoenix uit zijn as. De resten van de bombardementen waren tot ver in het laatste decennium nog zichtbaar. De laatste resten worden nu nog afgevoerd om ruimte te maken voor een verdere vernieuwing. Na de eerste fase van opbouw die in Berlijn verschillend verliep, werd in 1989 een tweede fase ingezet toen het de hoofdstad werd van een herenigd Duitsland. Dat deel van de DDR geschiedenis kreeg vanaf toen eveneens nieuwe ‘gevels’ en droeg bij aan een nieuwe allure van deze wereldstad zoals deze zich nu toont.  

• Noud de Vreeze (2019). De ziel van Duitse steden. Het drama van verwoesting en wederopbouw. Amersfoort, Boiten boekproducten.

Nu is weinig nog te zien van de ruimtelandschappen die de Duitse steden zo’n 75 jaar geleden waren. De gevolgen van deze onvoorstelbare historische gebeurtenis zijn echter anno nu wel degelijk op te merken. Architectuur en stedenbouwkundige ontwerp principes kunnen nu eenmaal niet los gezien worden van de maatschappelijke en politieke context waarin deze tot ontwikkeling komen.

Dat is ook zo duidelijk te zien in Parijs waar Napoleon na de juni oproer in 1889 Hausmann de opdracht gaf een nieuwe binnenstad te ontwerpen. Doel was onder andere een dergelijke opstand voortaan makkelijker neer te kunnen slaan. Door het aanleggen van brede boulevards op de plaats van voorheen smalle, kronkelige straatjes werd het onmogelijk voor rebellen tegen het napoleontische regime om barricades op te werpen. Bovendien kon het leger op deze brede straten zwaar geschut gebruiken en werden snelle troepenverplaatsingen mogelijk. Op de slooplocaties ontstond ruimte voor deze boulevards, de Opera, de Dome des Invalides, de Arc de Triomphe, e.a.

• 

• 

Een indruk van hoe de Duitse binnensteden er uit zagen nadat de vrede getekend was, is te verkrijgen in het rijk geïllustreerde boek van Noud de Vreeze. Het was ‘Stunde Null’, de term die genoemd werd in de discours hoe op deze puinhopen een nieuwe stad op te bouwen. Er waren zo weinig aanknopingspunten, zoveel stedelijk erfgoed was verdwenen en een ontredderde samenleving was daar, met de psychologische, de emotionele, economische en bestuurlijke ontwrichting. ‘Hitler had in de twaalf jaar van zijn bewind een autoritaire, expansionistische, agressieve en gewelddadige maatschappelijke en orde gevestigd, die alle sectoren van de Duitse cultuur en samenleving had gecorrumpeerd.’ In de jaren vijftig ontstond aan deze kant van wat later het ijzeren gordijn zou gaan heten een open en democratische orde met een opzienbarende economische ontwikkeling, als een wonder.

• 

• 

Op een wandeling in de herfst van 2005 zag ik in het hart van Berlijn nog net een glimp van het toen alweer jarenlang dichtgetimmerde Palast der Republik, dat even later november 2008, nog wel na heftige discussie, werd gesloopt om plaats te maken voor een geheel nieuw stadspaleis. (Rechts op het eerste snap shot met die man met dat rode jasje is die plek). Het Palast was in 1970 ontworpen als symbool en uitstalkast van alles waar de Republiek toen trots op was. Het parlement, een theater, televisiestudio’s, tot luxe restaurants toe waren daar ondergebracht. Opmerkelijk is dat President Honecke juist die plek had verkozen, de plaats van het voormalige Stadsschloss symbool van het Hohenzolner Monarchie, dat vernietigd moest worden. Met de val van de muur In 1989 verloor het Palast zijn betekenis en sloot het zijn deuren. Met de val verdween als het ware ook een hele samenleving, dat zo’n 30 jaar heeft bestaan. In films als ‘Good Bye Lenin, ‘Das Leben der Anderen’, zijn daarvan bewegende enigszins bewerkte beelden te zien en in het DDR museum in Berlijn wordt eveneens een sluier opgelicht over het alledaagse leven van de inwoners van de Deutsche Demokratische Republik en die communistische dictatuur. Te zien zijn daar veel producten die vrijwel allemaal zelf gemaakt werden, omdat handel met het buitenland niet bij de politieke- en economische ideeën hoorden. Dus werd alles lokaal geproduceerd, met een beetje hulp van gelijkgestemde buitenlandse vrienden. Dichter bij huis is ook een DDR museum, waar een kijkje in die samenleving met zijn vintage spullen genomen kan worden.

Deze snap shots zijn uit de herfst van 2005, vooral uit Kreuzberg. Eerder liep ik over Unter der Linden en omgeving op zoek naar beelden die de allure van de jaren 30 kan uitdrukken, de jaren tussen de beide wereldoorlogen.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• IN GESPREK MET NANNE

Dit verhaal doelt me denken aan ons bezoek aan Berlijn in 1990 , een week voor het officiële samengaan van de twee Duitslanden. Daar heb ik voor veel West(!)Marken mijn Golf verkocht . De Ostmark was net uitwisselbaar met en gelijk aan de Westmark. Een aantal plaatjes geschoten van de Oostberlijnse sfeer. Het was toen al uniek en nu nog meer om alleen de automerken Lada (een paar) Skoda (ook weinig), Wartburg (een stuk meer) en Trabant (heel veel) in het straatbeeld te zien. De laatste twee gebaseerd op vooroorlogse DKW 2-takt techniek . Als het licht op groen sprong hing er een walm van verbrande 2-takt olie . Kleurloze saaie reclames. Sneaky snelheidscontrole op de Autobahn .Dat waren nog eens tijden.

Nog wat sfeertekeningen van Oost Berlijn.

Ja Nanne,

Toen ik door die delen van Berlijn liep die eertijds Ost waren, bedacht ik: ‘wat een grauwe context moet dit geweest zijn’. Met name contrasteerden deze wijken omdat er bij de herstructurering van die flats, zo’n 10 jaar na de Wende, veel aan de gehorigheid en andere gebreken gedaan werd, de gevels van deze flats werden met felle kleuren versierd en het openbaar domein werd flink op de schop genomen, met gras en planten werd deze grondig heringericht, zodat er een uitnodigend landschap ontstond. Met een studie groep uit Delft bezochten we deze vernieuwing van de ‘Plattebau’. Op een klassiek gegoten begane grond werden deze flats in snel tempo uit kant-en-klaar onderdelen aan elkaar ‘geklikt’. Zelfs de machinekamer van de lift werd bijna bedrijfsklaar geplaatst. ‘Het belangrijkste voorbeeld van Plattenbau in de voormalige DDR is Hoyerswerda-Neustadt dat in 1955 werd gebouwd voor arbeiders in de bruinkolenmijnen.  Er waren diverse standaardtypes van Plattebau; het meest gebouwd in de DDR is het type WBS 70/11 (Wohnungsbauserie 70 met 11 verdiepingen) met in totaal 900.000 woningen’. Wikipedia). We maakten een vergelijking met de flatwijken die wij kenden uit Schiedam Groenoord, Vlaardingen Holy, Maassluis West en uit de Rotterdamse wijk 110-Morgen. Evenals in Berlijn zijn de meeste van deze flats na de nodige onderhouds- en beheersproblemen ondertussen ook grondig gerenoveerd.