LOGBOEK – WEEK 25 – 2020

ROUWBERICHTEN

• Theatermaker, rolstoelsporter en voormalig internetondernemer Marc de Hond is gisteren op 42-jarige leeftijd overleden. De Hond stierf aan de gevolgen van kanker. Hij wordt in besloten kring begraven, laat een woordvoerder namens de familie weten.

• Jan Zeeman, de oprichter van de gelijknamige textielketen, is dinsdag op 78-jarige leeftijd overleden. Dat heeft zijn familie laten weten.

• ‘Donderdag overleed de Spaanse Carlos Ruiz Zafón in zijn woonplaats Los Angeles op 55-jarige leeftijd aan darmkanker. Niemand, ook hijzelf niet, had verwacht dat De schaduw van de wind wereldwijd een bestseller zou worden en zelfs zou uitgroeien tot het bestverkochte boek uit de Spaanse literatuur na Don Quichot.’ 

• MENEER VAN W.

Meneer van W. heeft zijn eenzame uitvaart gekregen op 17 juni 2020 (Volkskrant). Joris van Casteren begeleidde hem: ‘Op Sint Barbara laat ik op donderdagmiddag na het adagio uit Vivaldi’s cello concert en ‘Flow My Tears’ van John Dowland, ‘Pavana lachrimae’ van Jan Pieterszoon Sweelinck voor meneer Van W. spelen. In zijn woning trof ik meerdere langspeelplaten aan met het werk van deze Amsterdamse componist. In zijn agenda noteerde hij elke dag het weer, aan het einde van het jaar berekende hij de gemiddelde temperatuur. Hij luisterde naar de radio, aan internet deed hij niet, en schreef dagelijks een samenvatting van het nieuws. Hij oordeelde nooit, het ging puur om registratie./ Op 15 mei 2010 vermeldde hij het overlijden van John Sheppard-Barron, uitvinder van de pinautomaat. Sheppard-Barron zou in bad hebben gezeten toen het revolutionaire idee hem te binnenschoot./ Meneer Van W. schreef ook op wat hij vanuit zijn raam op straat zag gebeuren. Op 14 januari 2017 vond om kwart over vier in de middag een spoedreparatie plaats aan de trambaan, vlak daarna bracht handhaving een wielklem op een auto aan./ Twee weken later noteerde hij dat het precies elf jaar geleden was dat hij zijn televisietoestel, een Toshiba, had aangeschaft. Bij C&A kocht hij de volgende dag een winterjas en een grijze blazer, bij Bristol een paar schoenen.’

• 

• KANKER

‘Waar kanker amper tien jaar geleden een vrij strikte scheidslijn kende tussen noodlot en geluk, tussen doodgaan en genezen, is die grens aan het vervagen: een groeiende groep patiënten valt ertussenin. Hun diagnose – kanker met uitzaaiingen – gaat vrijwel onmiddellijk gepaard met een doodstijding. Dan volgt een behandeling, met nieuwe, vaak nog experimentele medicijnen en, wonder boven wonder, leven ze door.(…)  ‘Je leeft nog, dat is toch geweldig? En ja, er is veel  om dankbaar voor te zijn, maar het is een relatief cadeau. Doorleven met een onbetrouwbaar lichaam en een zwaard van Damocles boven je hoofd vraagt enorm veel veerkracht.’

Vanuit het Antoni van Leeuwenhoek publiceerde onderzoeker Hilde Buiting in 2019 in British Medical Journal een studie naar het psychisch welbevinden van een groep ‘doorlevers’ met uitgezaaide borst- en longkanker. Conclusie: de meeste leven – zeker in het begin – van scan naar scan, maar ze leren op de een of andere manier leven met de onzekerheid. Wel lijkt de manier waarop artsen en hulpverleners communiceren met patiënten invloed te hebben op hun kwaliteit van leven. ‘Het is de kunst om per patiënt de juiste balans te vinden tussen de zwaarte van de thematiek en het behouden van hoop en optimisme’, aldus Buiting. (Volkskrant, Sahadat, 19 juni 2020).

• 

• 

• JAN KLAASSEN & KATRIJN

‘Jan Klaassen’, zo zei Paërl, ‘heeft een rode neus van de drank, een eeuwige grijns, een puntmuts en een bont kostuum.’ Zij schreef een tiental boeken over de hoofdpersoon uit de poppenkast, waaronder de klassieker Jan Klaassen. Paërl overleed 28 mei. ‘Een bewuste keuze omdat ze ondraaglijke rugpijnen had’, zegt haar zoon Yits. Ze zocht uit dat de oorsprong van Klaassen lag in Italië bij de commedia dell’arte, waar hij Pulcinella heette. Al vanaf 1600 exporteerden poppenspelers het idee over heel Europa, waar de hoofdpersonen in elk land eigen namen kreeg. In Nederland waren dat Jan Klaassen en Katrijn – een echtpaar dat volgens de overlevering eind 17de eeuw in Amsterdam leefde. Mogelijk een trompetter in het leger van prins Willem II die na de Tachtigjarige Oorlog werd ontslagen en trouwde met de onhebbelijke Katrijn Pieterse. (Volkskrant. Peter de Waard, 22 juni 2020).

• ‘SLAGERSEROTIEK’

De column ‘Slagerserotiek’ van Tommy Wieringa heb ik gelezen (NRC, maandag 14 juni 2020). De titel verwijst naar een slagersmes dat in de gemeentelijke uitgaven wordt gezet, door bijvoorbeeld te snijden in subsidies en in het bijzonder die voor de bibliotheken. Het is niet nieuw, het is een golfbeweging in de tijd, het terugtrekken van overheidsbemoeienis om vervolgens een offensief te entameren om de gevolgen hiervan te herstellen. Mij spreekt het pleidooi van Wieringa aan om een offensief voor een boekpromotie te starten. ‘Zeldzaam als een veldleeuwerik is het kind met een boek. Het wil niet meer. Thuis niet en op school niet.’ Ik voeg toe dat dit van alle tijden is en dat het niet alleen te maken heeft met ‘beeldscherm aan, kind uit’, zoals dat volgens hem in het gemiddelde huishouden het devies is.

Opgemerkt kan worden dat vanuit het CPNB, de Stichting Lezen, de Openbare bibliotheken in de voorgaande jaren herhaalderlijk ook al wel het een ander gedaan is om het lezen te bevorderen. Dit wetend dan kun je niet anders concluderen dan dat het geringe lezen van boeken niet nieuw is, maar een hardnekkige achterstand betreft. Wieringa stelt dat momenteel geen minister of staatssecretaris hiervoor ter verantwoording wordt geroepen. Ik ga met hem mee, maar mijn slogan zou zijn: ‘Kom terug op ‘foute/kortzichtige’ politieke beslissingen uit een recent verleden, zoals het wegbezuinigen van bibliotheken.’

Wieringa stelt het niet lezen van boeken en lage geletterdheid synoniem zijn. Ja, logisch, als je niet kan of slecht kunt lezen, neem je niet zo snel een boek ter hand. Maar voor het niet lenen of kopen van een boek hoef je niet laaggeletterdheid te zijn, het kan evenzeer te maken hebben met onbekendheid met een breed en gevarieerd aanbod dat in de opvoedingssituatie niet wordt aangereikt. Bij Truijens lees ik ook zo’n verontrusting: ‘Ook ik was vorig jaar stomverbaasd dat niet heel het land in shock schoot toen bekend werd dat een kwart van de Nederlandse pubers laaggeletterd is, merendeels jongens. Ze kunnen het simpelste berichtje, de eenvoudigste instructie niet begrijpen. Ik verwachtte dat leraren, maar ook economen en ondernemers zich waren doodgeschrokken en dat onze onderwijsminister een noodscenario zou lanceren. Maar het bleef akelig stil, ook toen de Onderwijsinspectie alarm sloeg.’ (Aleid Truijens, 15 juni 2020).

• 

Aan de andere kant merk ik op dat boeken nog steeds vriendjes genoemd worden, die liefde is nauwelijks afgenomen. Naast papieren boeken zijn er de e-boeken die lezers kunnen laten genieten van verhalen en stof bieden tot inzicht en gesprek. Dat leesclubjes een groei doormaken is onmiskenbaar, nog wel worstelend met een geringe deelname van mannen, evenals dat dat ook opgaat voor de talloze bloeiende zangverenigingen die hiermee worstelen. Een generatie van boekenliefhebbers zal uitsterven, zo gaat dat nu eenmaal met ouderdom, maar ondertussen is er nieuwe aanwas, waar wel koesterend en zorgvuldig mee moet worden omgesprongen. Kinderen dromen nog steeds weg bij boeken, die in grote getale en prachtig vormgegeven verschijnen. Kinderen hebben, meer dan in mijn jeugd, nog eens de beschikking over een ruime diversiteit aan digitale verhalen, waarbij de verbeelding en fantasie de kijker alle ruimte biedt. Natuurlijk is dit waardevolle cultuurgoed van boek en beeld niet voor iedereen kenbaar en bereikbaar en beperkt het kijkgedrag heden ten dage zich veelal tot bijvoorbeeld gamen. Propaganda moet, wat mij betreft, een structureel gegeven zijn. Dat voorlichting en beleid om lezen te bevorderen, aan de orde van alledag moet zijn: dat er meer te ontdekken en te beleven is daar aan de andere kant van de heuvels ‘Wie meer leest gaat het leuker vinden en wordt er beter in’, zegt Truijens. ‘Liefde voor mooie boeken overdragen, roepen dat lezen heerlijk is, dat verhalen je wereld vergoten, ik zal het altijd blijven doen, maar het is te weinig. Je zult altijd kinderen houden die lezen stom vinden en nooit vrijwillig een boek pakken. Ook die moeten leren lezen. Dat kan best. Vrijwel ieder kind kan leren lezen. Maar het lukt alleen met goed leesonderwijs: effectieve leesmethodes, goede uitleg en instructie en veel geconcentreerd oefenen. Niet door zelfwerkzaamheid op de iPad, op rumoerige leerpleinen.’ Lezen moet je leren’, dat blijft nog steeds de opdracht bij voorlichting, scholing, e.d. Of het beklijft is een relevante vraag. Het is verder ieders keuze, om nooit meer een boek open te slaan, maar je hebt er in ieder geval kennis meegemaakt, en dat ontbreekt nog steeds voor een aanzienlijke deel van de samenleving.

Voetnoot

Als middelbare scholier verbaasde ik me al dat als boekenlijsten ter sprake kwamen, medeleerlingen het vreselijk vonden, want dan moest je boeken gaan lezen en een gelaten reactie was dan: ‘Oké daar valt nu eenmaal niet aan te ontkomen wil je het diploma behalen’. De vraag kwam dan wel waar de beste en kortste uittreksels te vinden waren van de dunste boeken. Onbegrijpelijk vond ik dat velen uit mijn 4e klas, nadat de ‘De Uitvreter’ van Nescio voorgelezen was, deze op ieders lijst gezet werd omdat het zo’n 30 pagina’s omvat. Een boek waar ik als puber zo van onderste boven was. Ik behoorde tot een fikse minderheid. Zij zouden dat dunne boekjes uit zichzelf niet hebben opgezocht. Het staat bij mij nog steeds als kleinood op mijn boekenplank en ik neem het af en toe nog wel eens ter hand. Dan zie ik weer die prachtige zin: ‘Behalve de man die de Sarphatistraat de mooiste plek van Europa vond, heb ik nooit een wonderlijker kerel gekend dan de uitvreter.’

• BOTSENDE LEEFSTIJLEN

‘Meestal koestert de motorhater zijn onbegrip voor het feit dat zinloos lawaai wordt getolereerd in een overvol land. De hater ervaart ze als een akoestische manifestatie van onbescheiden mensen. Omgekeerd schamperen motorliefhebbers over de kleinzieligheid van de klagers. ‘Bijna iedereen zorgt op een of andere manier wel voor overlast’, schreef columnist Elles Dijkhuizen in MAGazine, een van twaalf motorbladen die in Nederland en België (met een gezamenlijke oplage van 150 duizend) verschijnen. ‘Ik heb een motor maar geen kind dat een restaurant op stelten zet, geen poepende kat, geen blaffende hond en geen motormaaier.’ Deze vaststelling resulteert in een oproep – gericht aan de mensen die het blad niet zullen lezen – tot ‘een beetje meer tolerantie en begrip’. (Sander van Walsum, 17 juni 2020).

voetnoot

Een voor een bewoner storende woonomgeving kan zijn als deze een buurman heeft met grote geluidsboxen waar dreunende muziekklanken uitkomen. Mijn onderzoekservaringen laten zien dat het niet zo hinderlijk is als de muzieksmaak overeenkomstig is met die buren. Burenconflicten zijn vaak een kwestie van botsende leefstijlen – verschillende dag- en nachtritmen; werk en hobby’s; culturele achtergrond zoals geloofsuitingen en de levensfase waarin bewoners verkeren. Ja, het gaat uiteindelijk toch ook om tolerantie en begrip. 

• LEWIS HAMILTON

‘Neem de Formule 1-coureur Lewis Hamilton. Je zou denken dat hij wel heeft bewezen dat je als ‘man van kleur’ het hoogste kunt bereiken in een voor blanken geprivilegieerde wereld. Die mag vijandig zijn, maar toch weer niet zo vijandig dat zijn talent niet is gewaardeerd. In Bristol heeft een boze menigte een beeld omgetrokken van Edward Colston, een of andere Britse geschiedenisheld die met slavenhandel zijn fortuin zou hebben verdiend. Op Instagram heeft Hamilton opgeroepen om over de hele wereld alle beelden af te breken van figuren met een racistische achtergrond. Die horen volgens hem thuis op de bodem van de rivier. Nu rijdt Lewis Hamilton voor Mercedes. Zou Hamilton weten dat Mercedes in de nazitijd gebruik heeft gemaakt van tienduizenden Joden en politieke gevangenen, die als slaven werden ingezet om het bedrijf draaiende te houden? Net als Lewis Hamilton reed Adolf Hitler graag in een Mercedes. Ik kan daarom helemaal akkoord gaan met de beeldenstorm jegens foute historische figuren als tenminste ook het embleem van Mercedes, dat boven Stuttgart uittorent, in de Neckar wordt geflikkerd.’ (Max Pam, 17 juni 2020).

• HOE ANDERS ALLEDAAGS: ROY ANDERSON

• 

• 

‘Een priester heeft een geloofscrisis. ‘Wat moet ik doen, nu ik mijn geloof kwijt ben?’, vraagt hij herhaaldelijk aan zijn dokter. De dokter, die het ook niet weet, is zijn radeloze patiënt al snel beu en probeert hem met hulp van zijn assistente buiten de deur te houden. De priester moet afdruipen en vlucht in de drank. In zijn terugkerende nachtmerrie sleept hij een houten kruis door de straat, terwijl omstanders ‘kruisig hem!’ roepen. (…) Met zijn vorige film, A Pigeon Sat on a Branch Reflecting on Existence(2014), sloot de Zweedse regisseur Roy Andersson een meesterlijke en compleet eigenzinnige trilogie af, die begon met Songs from the Second Floor (2000) en You, the Living (2007) als middendeel had. De drie films vormden geen doorlopend verhaal, maar kenden dezelfde stijl en thematiek. Andersson onderzocht de hulpeloosheid en wreedheid van de mens in een reeks zorgvuldig gestileerde vignetten, bevolkt door ploeterende prutsers’. (Volkskrant. Pauline Kleijer, juni 2020).

RECLAME. ‘NEE HE?’ Er zit nogal wat tijd tussen het verschijnen van de verschillende films van Anderson. Hij verdiende in die tussentijd zijn geld met commercials. Reclame’s op t.v. zijn voor de plaspauzes, hoor ik zo nu en dan om me heen, maar soms mis je dan wel wat: een bloemlezing van Anderson’s commercials.