22 FEBRUARI 1941
Sander van Walsum. Volkskrant, 17 februari 2021.
Tweehonderdtachtig mannen werden die dag opgepakt en samengedreven op het Jonas Daniël Meijerplein, bij de Portugese synagoge. De slachtoffers werden afgerost, moesten voor langere tijd op hun hielen zitten – met hun handen omhoog. Of ze moesten tot vermaak van de Duitse omstanders hüpfen – kikkeren. Een van die omstanders heeft deze ontluisterende taferelen vastgelegd op een fotorolletje dat hij later heeft laten ontwikkelen en afdrukken bij fotohandel Lux aan de Roelof Hartstraat. De ontwikkelaar had de tegenwoordigheid van geest om de 21 afdrukken voor eigen gebruik te dupliceren.
De razzia van 22 februari, daags erna gevolgd door een razzia op de markt in de Nieuwe Uilenburgerstraat waarbij 120 Joodse mannen werden opgepakt, was een reactie op ongeregeldheden die sinds december met grote regelmaat in de Joodse buurt waren uitgebroken – doorgaans na provocaties van de WA, de ‘weerafdeling’ van de NSB. Op 11 februari was daarbij de WA-man Hendrik Koot zwaar gewond geraakt (drie dagen later zou hij overlijden). Hanns Albin Rauter, de hoogste functionaris van de SS in bezet Nederland, gelastte daarop de aanhouding van 400 Joodse mannen – met de nadrukkelijke bedoeling allen om het leven te brengen.
Begin februari was niemand van de ‘februarigroep’ nog in leven. De precieze toedracht van hun dood is, vaak tot aan de huidige dag, onbekend. Maar al kort na de razzia’s van februari 1941 werd Mauthausen verbasterd tot ‘Moordhuizen’. Een plek waarvan alleen de naam al zo vreesaanjagend was dat de nazi’s de Joodse Nederlanders ermee ‘in verbijstering, angst en wilsverlamming’ gevangen konden houden.
- ‘WE ZULLEN MET HET CORONAVIRUS MOETEN LEREN LEVEN’
NRC, 19 februari 2021.
‘Uitzichtloos lijkt de lockdown in deze grauwe februarimaand. Een jaar na de eerste vastgestelde coronabesmetting in Nederland nemen het ongeduld en de schade van de crisis hand over hand toe. Zeker vijftienduizend mensen verloren het leven, tienduizenden worstelen nog elke dag met de nasleep van het virus. Mentale klachten nemen toe. De economie kromp vorig jaar met een historische 3,8 procent, tientallen miljarden euro’s noodsteun van de overheid voorkwamen grotere schade. Vanzelfsprekendheden als spontaan reizen of feesten en alledaags sociaal contact zijn weggevallen. Intussen duiken nieuwe virusvarianten op, net op het moment dat de wereld hoop kreeg door de komst van goed werkende vaccins.
Het wordt beter, misschien dit jaar nog, maar het coronavirus zal niet meer verdwijnen, verwachten virologen en andere infectieziektenexperts. Hoewel vaccins zeker verlichting gaan brengen, zou het zomaar nog een paar jaar kunnen duren voordat het virus wereldwijd écht onder controle is.
Waarschijnlijker is, zeggen experts: het coronavirus wordt een ‘endemische’ ziekte. Het wordt onderdeel van het vaste pakket aan luchtwegvirussen dat elke winter rondwaart, waaronder vier milde corona-verkoudheidsvirussen en de griep. Voor de meeste mensen zijn deze endemische virussen geen groot probleem, maar voor fragiele ouderen en mensen met een zwak immuunsysteem kan een verkoudheid of griep fataal zijn. Komt de ‘r’ in de maand, dan begint het snotteren – straks dus waarschijnlijk ook door het nieuwste coronavirus.
- DREINENDE KLEUTERS
Emma Drayer. Volkskrant, 26 februari 2021.
‘Ik weet het, klagers krijgen in de pers per definitie meer aandacht dan braveriken die zich schikken. Toch kan ik me niet aan de indruk onttrekken dat we het vermogen om tegenslagen recht in het gelaat te zien lelijk zijn kwijtgeraakt. Ergens in de naoorlogse jaren moet zich in onze hoofden het idee hebben genesteld dat van alle wereldbewoners uitgerekend wij recht hebben op een pechvrij bestaan. Zit dat er even niet in, dan wijzen we als dreinende kleuters naar onze overheid. Die blijkbaar a) alles had moeten voorzien, en b) meteen het juiste antwoord moet weten. Absurde eisen, met alle respect.’
- TRAGISCHE POPPENKAST
Youp van ’t Hek. NRC, 20 februari 2021.
‘Ach ja koningshuizen. Tragische poppenkasten voor de sprookjesgelovers. Harry en Meghan hebben deze onzin nu echt officieel de rug toegekeerd. Harry had er na de moord op zijn moeder al heel lang geen trek meer in. Moest deze week bij de docu over Britney Spears doorlopend aan Diana denken.’
- PROOI
In Prooi schrijft Ayaan Hirsi Ali over massale migratie, seksueel geweld en de rechten van vrouwen in Europa – onderwerpen waar ze in haar Nederlandse periode ook al aandacht voor vroeg. Ze betoogt dat vrouwen in Europa in toenemende mate slachtoffer zijn van seksuele intimidatie en seksueel geweld, als gevolg van de immigratie van mannen uit overwegend islamitische landen. Hirsi Ali beschrijft hoe ze zelf in 1992 in een asielzoekerscentrum in Lunteren vaak werd lastiggevallen, bijvoorbeeld toen ze aan het fietsen was. ‘Een man schreeuwde dat het voor een Somalische vrouw een schande was om op een fiets te rijden, want dan moest je je benen uit elkaar doen, wat betekende dat je seksueel gezien beschikbaar was’. Maar haar boek is vooral een aanklacht tegen verlichte westerse democratieën die hier volgens haar te weinig aan doen. Rechts-populistische partijen profiteren volgens haar in veel West-Europese landen. „Ik ben me ervan bewust dat ik generaliseer”, schrijft ze. „Maar er is een probleem met het gedrag en de mentaliteit die sommige immigranten met zich meebrengen.” Prooi werd in The New York Times vernietigend besproken – de recensent beticht Hirsi Ali van onverdraagzaamheid.
Uit een Interview met Guus Valk & Tistan Thierlinck. NRC, 18 februari 2021.
Behoort het niet tot de vrijheid van het individu – waar u veel waarde aan hecht – om je eigen cultuur te behouden?
„Hoort het bij de individuele vrijheid om werkloos te zijn, niet naar school te gaan, een draaideurcrimineel te worden, jonge vrouwen lastig te vallen? Als je in een welvaartsstaat geen succes hebt, als je je waarden niet aanpast, dan betalen anderen voor jouw vrijheid. ”
U pleit in Prooi voor een drastische hervorming van het asielbeleid. Hoe ziet die eruit?
„We moeten toelatingscriteria ontwikkelen waarmee we kunnen testen of een migrant succesvol kan zijn in Europa. Dat is een win-win voor de immigrant en de maatschappij. Natuurlijk kan er altijd een quotum zijn voor kwetsbaren: vrouwen en kinderen. Die gaan dan direct bij binnenkomst naar een integratieschool. Daar krijgen ze een certificaat, en daarna kunnen ze een baan zoeken of naar school. Tegelijkertijd moeten wereldleiders samenkomen om de levensomstandigheden en politieke situatie van de miljoenen mensen die slachtoffer zijn van burgeroorlog, voedseltekort en klimaatproblemen, te verbeteren. Zodat ze in hun eigen land kunnen blijven. Dat is écht leiderschap.”
- ADOPTIE
NRC, 18 februari 2021.
Tussen 1956, het jaar dat adoptie juridisch mogelijk werd in Nederland, en 1984, toen abortus legaal werd, vonden 15.000 binnenlandse adopties plaats. Voor het boek Afstandsmoeders interviewde journalist Christel Don tien vrouwen die destijds hun kind afstonden. Ze ontdekte dat deze stap – in deze tien gevallen allemaal onder dwang genomen – het hele verdere leven van de vrouwen heeft beïnvloed.
Neem Van Dijck, nu een vrouw van boven de zestig. De rest van haar tienerjaren verborg ze angstvallig de zwangerschapsstriemen op haar buik en borsten – niemand mocht weten van haar kind. Als volwassene durfde ze niet opnieuw moeder te worden. Lange tijd wilde ze geen contact met haar ouders; ze voelde zich verraden. Met moeite bouwde ze een hechte band op met de kinderen van haar zussen en broer. Ze studeerde af, had banen waar ze van genoot, maar toen haar trauma bovenkwam, raakte ze arbeidsongeschikt. Wel doet ze vrijwilligerswerk.
Hulpverleners stuurden ook vaak aan op adoptie, blijkt uit je boek.
„Dat vind ik misschien wel het kwalijkste. Zij hoorden deze vrouwen te steunen in het maken van een weloverwogen besluit. Die hulpverleners zijn er ongetwijfeld ook geweest. Maar vaak werd bewust ingezet op afstand doen van hun kind. Over alternatieven werd niet of nauwelijks gepraat. „Aeltsje, die zwanger raakte in 1967 en aanklopte bij Bureau Ongehuwde Moederzorg in Amsterdam, kreeg direct het advies afstand te doen. Terwijl ze daar zat met de biologische vader en van plan was het kind te houden. En geen van de vrouwen die ik heb gesproken is gewezen op hun recht om tot drie maanden na de bevalling een keuze voor adoptie terug te draaien.”
- HET MATJE
Olaf Tempelmans. Volkskrant, 24 februari 2021.
‘In deze coronatijd krijgen veel mannen er noodgedwongen mee te maken, een jaar of 35 geleden lieten hele volksstammen er bewust een groeien: een mat. De hoogtijdagen van bands als Duran Duran en Kajagoogoo zijn onlosmakelijk met the mullet, de mat, verbonden. Acteur Patrick Swayze is niet meer onder ons, maar medio 1987 hing hij met mat op honderdduizend meisjeskamers. Iedereen die het door geruchten over chemische hulpmiddelen ge- plaagde wielericoon Gert-Jan Theunisse nog de Alpe d’Huez op ziet fietsen, ziet óók weer die blonde mat wapperen in de wind. Live Aid uit 1985 was een legendarisch benefietconcert én een formidabele mattenshow.
OH, OH, DEN HAAG
De mat zag je overal, maar in de bestuurlijke hoofdstad van Nederland, zo leek het, nog net wat meer dan elders. Die stad werd 35 jaar geleden ook weleens Nederlands mattenhoofdstad genoemd. Dat bovengemiddeld veel van ’s werelds overgebleven matdragers daar wonen, lijkt zo bezien niet toevallig. De Haagse fotografen Daniel Heikens en Rein Langeveld, zelf matloos, spreken van ‘een stukje Haags cultureel erfgoed’. Tussen 2011 en 2019 fotografeerden en interviewden zij stadgenoten die wars van modegrillen en oordelen van de smaakpolitie, een grote voorkeur voor de mat aan de dag zijn blijven leggen.
Vormgever Joost Nijhuis maakte van hun werk een Matlas van 160 pagina’s. Om die uit te kunnen geven, is een crowdfundingsactie opgestart. Vanaf mei zijn 35 mannen uit de Matlas alvast levensgroot te zien in de hal van het Haagse Fotomuseum.
- DISCO MUZIEK – TROOSTMUZIEK
Disco is toch die suffe Travolta-kitsch? Fout! Kustaw Bessems legt uit waarom het genre voor eens en altijd van dat imago af moet. Want disco is gemaakt om te ontsnappen aan de grauwe werkelijkheid. En dat komt nu heel goed uit.
Volkskrant, 26 februari 2021.
Een dansavond in 1981 in de New Yorkse discotheek Studio 54. Beeld Getty.
NILE RODGERS
‘Een zaal die uit zijn voegen barstte. Geen afstand, geen tests, matige ventilatie, terwijl er wild werd gedanst en keihard meegezongen. Het optreden van Nile Rodgers en Chic op North Sea Jazz 2018 was een van de fijnste shows die ik ooit had gezien. Rodgers voerde het publiek langs de onwaarschijnlijke reeks hits waar hij in zijn veertig jaar als muzikant, schrijver of producer zijn stempel op heeft gedrukt. Van Diana Ross’ Upside Down tot David Bowies Let’s dance en van Madonna’s Like a Virgin tot Duran Durans Notorious. Datzelfde jaar zou hij ook op Lowlands het veld leegtrekken en de Bravotent doen uitpuilen met overwegend jonge festivalgangers. Tussen de hits door vertelde de toen 66-jarige Rodgers stukjes uit zijn levensgeschiedenis. Dat droeg bij aan de urgentie van het ongebreidelde plezier waarmee hij mensen opzweepte.
Rodgers groeide op aan de door armoede en misdaad geteisterde Lower East Side van Manhattan. Zijn moeder was 13 toen ze hem kreeg. Na meerdere gruwelijke, illegale abortussen kreeg ze nog vier zoons, van verschillende vaders. Niles broers, zijn vader, zijn stiefvader – allemaal aan de heroïne. Hijzelf zou een groot deel van zijn leven verslaafd zijn aan drank en coke, maar wist zich staande te houden met radicaal politiek activisme – bij de Black Panthers – en muziek. Oorspronkelijk opgeleid tot jazzgitarist werd hij met Chic een van de personificaties van het discotijdperk.
https://www.youtube-nocookie.com/embed/aKmJxpKKvYM
In die shows, in dat leven van Rodgers, zit veel besloten. De invloed van disco op dansmuziek tot op de dag van vandaag, ook al wordt die vaak niet als zodanig geëtiketteerd. De grimmige omstandigheden waarin het genre in de tweede helft van de jaren zeventig ontstond. En de reden waarom dat zo geschikt is als troostmuziek: disco is vreugde tegen de verdrukking in.
De periode waarin muziek onder de noemer disco de overhand had in de lijsten, was uiteindelijk kort, pakweg van 1977 tot 1980. Die geschiedenis wordt beschreven in de documentaire Disco uit 2016 van Leo Blokhuis, die een indrukwekkend aantal hoofdrolspelers voor zijn camera heeft gekregen. Blokhuis laat zien hoe een onvoorspelbare combinatie van funk, de clubhit uit Kameroen, de synthesizer van de Italiaanse producer Georgio Moroder onder Donna Summers Love to Love You Baby én de gitaarrifjes van Nile Rodgers uitbarst in een totaal nieuw genre, dat de dansmuziek blijvend zou bepalen.
- PARKEN: DÉ PLEK OM RUSTIG NAAST ELKAAR TE LEVEN.
Sander van Walsum. Volkskrant , 26 februari 2021
Foto: Floris van Gennip.
Onder de uitzonderlijke omstandigheden van de dag – fraai lenteweer, voorjaarsvakantie en een (voor het gevoel) nimmer eindigende lockdown – bezweken de leefregels die doorgaans in de parken gelden onder de last van de grote bezoekersaantallen. ‘Doorgaans staat de openbare ruimte in een park niet bloot aan zoveel druk. Zoals we in het Wilhelminapark in Utrecht hebben gezien, nemen uiteenlopende groepen mensen op mooie dagen hun vaste plek in. Daarover worden geen afspraken gemaakt: het gebeurt gewoon. De bezoekers geven zelf vorm aan de ruimte. Mensen met kinderen gaan op het grasveld zitten, en op het grasveld wordt niet gefietst. Mensen die willen sporten, spannen een lijntje tussen de bomen. Jongeren die dingen doen waar andere mensen aanstoot aan zouden kunnen nemen, zoals blowen, doen dat aan de randen van het park, beschut door struiken. Er is een helder onderscheid tussen dingen die on stagegebeuren en dingen die off stage gebeuren. Aflopen woensdag, en op andere dagen waarop mensen met de restricties van corona wilden breken, kwamen die stilzwijgende afspraken in de verdrukking.’
STADSPARKEN
De stadsparken zoals wij die kennen, stammen uit de 19de eeuw, de tijd van de opkomende burgerij en de uitleg van de steden – buiten de wallen die eeuwen de stadsgrens hadden gevormd. In de avonduren en op zondag maakten de ingezeten er hun opwachting, niet zozeer om elkaar te treffen, maar om zich aan elkaar te tonen.
Nicolaas Beets (Hildebrandt) beschreef in zijn Camera Obscura hoe dit in de Haarlemmerhout – qua verschijning meer een stadsbos dan een stadspark – in zijn werk ging. ‘Tot elf uren of half twaalf’ verscheen de lagere burgerij op de wandelpaden: ‘De kleine winkeliers met lange roksmouwen. De boekhouders met watten in de oren. De ambachtsbazen met hoge hoeden, lange panden, en lange lenden, allen met hun vrouwen en hun dochters drie graden boven haar stand gekleed.’ Tegen tweeën was de Hout het domein van ‘de deftige bewoners uit de stad. De fabrikant met zijn familie, de notaris met zijn familie, de boekhandelaar met zijn familie, en de wereldse kinderen van de geestelijke, zonder hun ouders. Ook komen nu de bloemisten van de Kleine Houtweg met vrouw en kroost opzetten.’
Het park was ongeveer de enige plek waar mensen uit verschillende lagen van de bevolking weliswaar niet mét, maar wel náást elkaar recreëerden – net als de huidige bezoekers van de stadsparken. Het park vertegenwoordigt een vrijheid die elders veelal ontbreekt. De dakloze Amsterdammer Had-je-me-maar voerde in 1921 campagne voor zijn Rapaille Partij met het actiepunt ‘vrij jagen en vissen in het Vondelpark’. Kralingen was in 1970 een beetje Woodstock. Onbemiddelde toeristen uit alle delen van de wereld rolden destijds in het Vondelpark hun slaapzak uit. En op het Malieveld komt van oudsher het hele meningenspectrum wel aan bod.
Maar de afgelopen week is gebleken dat zelfs in stadsparken de vrijheid niet onbegrensd is.
O.a. Rob Trip heeft een beluisterwaardige vijf delige podcast gemaakt over de februari staking. Gewoon een tip voor wie de hond moet uitlaten o.i.d.