Iedere stad heeft zijn iconen, zo ook Den Haag. Op een aanzichtkaart ‘Groeten uit ‘s-Gravenhage’ zullen de foto’s staan van het Vredespaleis, Madurodam, de Gouden Koets, Het Binnenhof en … de Hofvijver. Op de Hofvijver is het kabbelende water te zien, het eiland met de bossage, de hoog opspuitende fontein, de gevelwand met het Mauritshuis, het torentje van de minister-president en de andere regeringsgebouwen die hun ingang aan het Binnenhof hebben.
“De oude vijver/waaruit elke dag/Den Haag opnieuw/geboren wordt” (Paul Rodenko).
‘In Den Haag daar woont een graaf,
en zijn zoon heet Jantje.
Als je vraagt waar woont je pa,
dan wijst hij met zijn handje,
Met zijn vingertje, met zijn duim,
Op zijn hoed draagt hij een pluim,
Aan zijn arm een mandje,
Dag mijn lieve Jantje.‘
Het standbeeld van het jongetje aan de Lange Vijverberg met zijn bepluimde hoed, mandje en handje dat naar het Binnenhof wijst, is een beeld dat velen raakt en dierbaar is. Altijd als je erlangs loopt, staan er mensen te kijken of fotograferen, laten zich samen met Jantje op de foto zetten of raken ‘het handje van Jantje’ aan. Wat te zien is aan zijn glimmende vingertje.
De hofvijver is voor mij verbonden met een zomerse zondagmiddag. Op het zitje vóór op de fiets van mijn vader stonden we tussen een oploopje aan de rand van het water. Op het schelpenpad had zich een kring gevormd rond een man die op de grond lag. Tot mijn schrik werd deze man door een andere man met riemen vastgebonden. Hij vroeg aan het op hem neerkijkende publiek om met de touwen, die nog in een open koffer lagen, verder in te binden. Mensen kwamen uit de kring en gaven gehoor aan zijn vraag. Hij kon zich nauwelijks nog bewegen. ‘Een boeienkoning’, wist mijn vader.
Er moesten nog een paar extra knopen gelegd worden en het touw mocht ook nog wel wat strakker worden aangetrokken, zo zei de andere man. Het touw snoerde zijn gezicht. Een deken werd over de boeienkoning gedrapeerd en de riem met een grote gesp die ook nog in de koffer lag, mocht niet vergeten worden. Met gesmoorde stem kondigde de boeienkoning zijn bevrijding aan. Die aankondiging werd luid herhaald door die andere man. Er viel een stilte en het geluid van het hoog opspuitende water van de fontein uit de Hofvijver hoor ik nog. Ik kan ook nog de fijne waterdruppels voelen die op dat moment op mijn gezicht neerkwamen. Deze werden in een flard door de wind onze richting opgeblazen. Ik keek strak naar de fontein. Ik wilde niet zien wat er zich daar op het schelpenpad verder afspeelde, ik hoorde de plons in het donkere water. Ik zat gevangen in het kinderstoeltje. Ik was zo ongerust. Op de aangemeerde platte schuit stond even later de druipende man die zich van zijn omstrengeling had bevrijd. Hij smeet zijn ketens op een hoop en boog diep naar het publiek op de wandelpromenade van de Hofvijver. Zwierig gooide hij zijn natte hoedje naar zijn helper. De mensen uit de kring applaudisseerden, grepen naar hun portemonnee en deden wat in het hoedje dat rondging. Ik was zo opgelucht en had diepe bewondering voor het raadsel dat de man ons had getoond. Op de terugweg naar huis vertelde mijn vader over de landverhuizer Houdini, een avonturier en een alleskunner, die de armoede in zijn land had ontvlucht en zijn geluk in Amerika had gevonden. Hij zong ‘O sole mio’, dat zo hoorde bij de landverhuizers, zo zei hij me. Ik vroeg niet waarom, maar zag het verdrietige afscheid aan de kade voor me.
De dagen daarna vertelde mijn vader voor het slapen gaan verder over landverhuizers. Zoals over Caruso die in Amerika een beroemd zanger werd. Eerst zong hij als koorknaap in een klein kerkje in Napels om zo voor zijn arme familie wat geld te verdienen en later zong hij zijn aria’s in een uitverkocht theater in New York. Ik zag de drommen mensen voor het theater staan die geen kaartje meer hadden kunnen krijgen voor het optreden van deze held.
Beelden van migranten gevlucht voor de armoede en succes kregen in hun nieuwe land, zijn vanaf toen voor mij altijd levend gebleven. De verhalen aan de rand van het bed zijn geschiedenis. Houdini is daar aan de rand van de Hofvijver achtergebleven. Landverhuizers ben ik vanaf toen wel blijven opmerken, met hun andere verhalen. Deze landverhuizers werden door de jaren heen ook steeds kleurrijker.
