GEBIEDSONTWIKKELING – radio kootwijk

• 

• 

• 

Met een oppervlakte van 700 hectare is het Kootwijkerzand op de Veluwe de grootste actieve zandverstuiving van West-Europa. In het midden bevindt zich het monumentale zendstation Radio Kootwijk. Glooiende heuvels zover het oog reikt, sporen van edelherten en wilde zwijnen en roofvogels die zweven boven de open vlakte. De leegte van zand en heide maakte het Kootwijkerzand bij uitstek geschikt voor Radio Kootwijk: het zendstation dat in de jaren twintig van de vorige eeuw werd gebouwd voor radiotelegrafisch contact met toenmalig Nederlands-Indië. Het imposante gebouw, dat het midden houdt tussen een tempel en een sfinx, contrasteert prachtig met de lege, woeste omgeving. Het gebouw kwam in 2009 in bezit van Staatsbosbeheer. Na een grondige renovatie wordt het gebouw momenteel gebruikt voor muziek- en toneelvoorstellingen.

• EEN RONDLEIDING

Door een vrijwilliger van Staatsbosbeheer werden we ontvangen en kregen uitleg wat er zich zoal in dit gebouw heeft afgespeeld.

‘In 1917 stonden er al tijdelijke zend- en ontvangststations voor draadloze telegrafie op de lange golf op de hoogvlakte Malabar nabij Bandoeng, op het Nederlands-Indische eiland Java, voor contact met het moederland. Er moest ook nog een tegenhanger in Nederland worden gebouwd. Na bestudering van verschillende locaties viel de keuze op een stuk Veluwe, een dunbevolkte landstreek. Er werd een grote antenne gebouwd, bestaande uit onderling verbonden koperen kabels die aan zes 212 meter hoge masten hingen. Voor de aarding werden er koperen kabels onder de grond gelegd. In het hart van dit systeem werd dit radiostation gebouwd. Dit werd ondergebracht in het gebouw van gewapend beton, ontworpen door de architect van de Amsterdamse school Julius Luthmann. De architect heeft zich voor het ontwerp van het hoofdgebouw, Gebouw A, laten inspireren door het zendstation van Telefunken in het Duitse Nauen en dankzij zijn belangstelling in de Egyptische mythologie ook door een sfinx. De vorm van dit mythische wezen is er, met name vanuit de lucht, in te herkennen. De bekendste bijnaam van het gebouw is ‘de Kathedraal’.

In 1923 werd de hele installatie van de lange afstand golf in bedrijf gesteld. Hij werkte, maar de resultaten vielen nogal tegen. De verbinding functioneerde alleen als het over de gehele afstand donker was en werd met regelmaat ernstig gestoord door tropische onweersbuien. Het hele proces ging bovendien langzamer dan gedacht. Lang heeft het zenden op de lange golf niet geduurd: zo’n twee jaar. Op 28 februari 1928 was een radiotelefonische verbinding tot stand gebracht, waarbij men gebruikmaakte van de korte golf. Hiervoor werden drie gebouwtjes opgericht voor de veel kleinere kortegolfzenders, op de Hoog Buurlose heide, ongeveer 1½ km ten zuidoosten van de oude zender. Op 7 januari 1929 werd op het hoofdkantoor van de toenmalige P&T in Den Haag de radiotelefoondienst officieel geopend voor het publiek. Vanaf dat moment kon het Nederlandse publiek met Nederlands-Indië bellen. De woorden bij de opening van Koningin Wilhelmina “Hallo Bandoeng, hier Den Haag” werd legendarisch. Hiervoor moest men naar een zogeheten Indië-cel in een telegraafkantoor in een van de vier grootste steden van Nederland en kon dan voor 33 gulden, wat destijds een vermogen was, een gesprek van minimaal drie minuten voeren, en elf gulden voor iedere extra minuut. In september 1935 werd een ‘versterkte’ omroepzender in gebruik genomen voor landelijk gebruik, met een golflengte van 1875 meter en een vermogen van 120 kilowatt.

In WO-II werd de langegolf-machinezender door de Duitse bezetter gebruikt voor eenrichtingsverkeer met de onderzeeboten van de Kriegsmarine in de Atlantische Oceaan. Ook plaatste de Wehrmacht luchtafweergeschut op de gebouwen en breidde ze P.T.T.-gebouwen uit, onder andere met schuilkelders. Op 6 en 7 april 1945, toen Canadese bevrijdingstroepen in aantocht waren, werden de zendmasten opgeblazen. Ook hadden de Duitsers alle zendapparatuur vernield, voor zover die er nog stond (delen van de installaties waren meegenomen naar Duitsland). Ze probeerden tevens Gebouw A in één klap te vernielen, door er een mast overheen te laten vallen. Het gebouw van gewapend beton liep echter geen schade op.

Door de ontwikkeling van nieuwe telecommunicatietechnieken zoals satellietverbindingen verloor Radio Kootwijk in de loop van de 20e eeuw zijn positie als belangrijk radioverbindingspunt. Op 14 oktober 1966 werd de noordelijke van de twee overgebleven zendmasten met explosieven neergehaald.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• Radio Kootwijk. Biografie van een zendstation en een dorp in het hart van de Veluwe
  Auteur:  Cees van der Pluijm. Uitgeverij: BDU media.

Mijn ervaring en plezier is om een gebouw zelf in elkaar te knutselen. Je ervaart dan de kwaliteit van een gebouw. Deze ‘knipplaat’ is te downloaden.

• 

• 

Dit schilderij van Bert Hermans is het resultaat van een bezoek dat Bert met goede vrienden uit Kootwijk in 2018 aan Radio Kootwijk heeft gebracht. In het schilderij is de overgrootmoeder van Bert te zien, die haar kippen voert. De kippen zijn ook bij Bert’s vrienden in Kootwijk te vinden. 

• VOETNOOT

Het ‘Dorp’ Radio Kootwijk

Tijdens de opbouw van het zendstation Kootwijk Radio begin jaren twintig werd al begonnen met de werving van personeel. Een deel van de werknemers, vooral degenen die werkten bij de bediening van de zenders en bij de storingsdienst, moesten dag en nacht bereikbaar zijn. Daarom werden aan de Turfbergweg, dicht bij het zendstation, personeelswoningen gebouwd. De vier blokken van elk zes huizen waren eenvoudige dienstwoningen, bestemd voor personeelsleden en hun gezinnen. In de loop van de jaren twintig groeide het inwonertal in de nederzetting bij het zendstation gestaag. De huizen werden bewoond door PTT-personeelsleden en hun gezinnen Eind jaren twintig woonden er een kleine 200 mensen. In de jaren dertig werden aan de Radioweg nog enkele woningen bijgebouwd, onder andere drie ‘ingenieurswoningen’, ruime villa’s voor het hoger personeel, en weer later in de jaren ’50 nog vier woningen (2 onder 1 kap) eveneens aan de Radioweg. Tezamen met drie oudere nog altijd bewoonde houten huizen en de drie woningen naast het hotel komt daarmee het totale aantal woonhuizen in het dorp op 37.