- EEN MYTHE VERBEELD
Schoolplaat. De Geuzen …
- TRADITIE
TAPOE – REVEILLE – KORAALMUZIEK – HERDENKINGSDIENST IN DE PIETERSKERK – DE OPTOCHT – DE WARENMARKT – DE KERMIS
Het 3 oktoberfeest is alleen maar traditie. Zoals de taptoe waarmee het feest op de avond van 2 oktober begint. Merkwaardig voor een buitenstaander, waar de ene helft van Leiden naar de andere helft gaat staan kijken. Een optocht zonder spektakel, niet meer dan een bonte verzameling sportverenigingen die door de stad paraderen. De kinderen zijn de spil van de optocht en de ouders, oma’s, opa’s en familieleden zijn de kijkers.’ De kermis is in de dagen vooraf geïnstalleerd en als het schemer valt verplaatst het publiek verplaatst zich naar het kermisterrein.
* Pieter van Dam (1992). Zottigheid. 3 oktober in Leiden. AZL.
Taptoe. Beeld. Ons oud Leiden
‘Nieuwe extra attracties hoeven niet. Het ‘mot’ gewoon elk jaar hetzelfde zijn, maakt het 3 oktoberfeest er echt niet beter op.’
Kermis Ca. 1890. Beeld: Erfgoed Leiden e.o.
En dan hoor ik Jessica van Noord en Joop Visser een Drieoktoberlied zingen. Zover ik kan beoordelen komen alle facetten van deze traditie voorbij: HUTSPOT, HARING EN WITTEBROOD. Ze noemen in hun opsomming Meneer den Tonkelaar. Jarenlang dé man die de rede uitsprak bij het Koraal. Jaren riepen de in het Van der Werfpark samengestroomde Leiienaars deze icoon van het 3 oktoberfeest toe: ‘Wij willen Tonkelaar, wij willen Tonkelaar, Meneer den Tonkelaar,. … ‘ De spreker na hem werd Jan Das en Joost Bleije volgde hem weer op.
- MENEER DEN TONKELAAR
Op de foto staat Meneer den Tonkelaar afgebeeld. ” Ieder jaar dezelfde grappen, maar op een andere manier verteld” (Burgemeester Lenferinck 2017).
- DE KORAALZANG
De Koraalzang is een apart stukje folklore. Na de Reveille om 07.00 ‘s morgens verzamelen duizenden Leidenaren zich voor het zingen van het Koraal. Het kan gerust uniek in de wereld genoemd worden dat na een avond en nacht stevig feesten, duizenden mensen hun feest zo vroeg beginnen met het zingen van vaderlandse liederen. Weken vooraf wordt in grote getale geoefend. De oudste liederen worden al 436 jaar gezongen. Op 3 oktober klokslag 8 uur geeft de dirigent aan dat de koraalzang kan beginnen, al weer jaren begeleid door Muziek- en Showband Concordia. Halverwege het Koraal wordt het gezang onderbroken met een rede over het verleden en heden, waar Meneer den Tonkelaar een aantal jaren zijn reden hield. Waarop opvolgende burgemeesters, Lemstra, Goedkoop en Lenferink de redenaar van repliek dienden. Aan het einde van deze samenzang wordt een krans gehesen aan het standbeeld van burgemeester Van der Werf, door de burgemeester en de voorzitter van de 3 October Vereeniging. Hierna volgt het Wilhelmus.
Voor mij is het smullen om de documentaire te zien over deze traditie. Misschien ook wat voor een liefhebber:
- DE OPTOCHT
Uit alle hoeken en gaten komen Leienaren af op het feest. Het zijn de geboren en getogen, van generatie op generatie Leienaren die een mooi plekkie weten om naar de optocht te kijken. Daar is het studentenvolk dat vanuit de opengeschoven ramen van hun studentenhuis of balkon van Minerva met het bier in de hand naar de voorbij trekkende stoet zwaait en roept. Glibbers en ballen.
- IN GESPREK MET JAN JACOB TRIP
In 2018 keek Jan Jacob naar de optocht.
- HET KLAPSTUK
Vervolgens wordt het lijf aan lijf slenteren over de kermis. Jan Jacob Trip plaatste een blog met foto’s van de Leidse kermis. Ook ik ben wel eens rondgegaan met de camera in de hand en maakte wat snap shots op de kermis. Een kermis zoals die op het eerste gezicht zich dat overal wel toont. Maar hier is de kermis een onlosmakelijk deel van dit bijzondere volksfeest.
Eten is onlosmakelijk verbonden met het feest. Niet alleen de haring en het wittebrood, maar ook is er een groot aanbod aan paling, druiven, bananen met slagroom, hotdogs, braadworst en hamburgers in de kraampjes op het kermisterrein, in de straten van de Leidse binnenstad te krijgen.
- VOETNOOT
Mooie foto’s van een leuk volksvermaak. Het zal nog wel een tijdje duren voordat de kermissen weer op volle toeren gaan draaien. De Tilburgse kermis staat me nog bij. Van sommige attracties daar was ik niet zo’n grote liefhebber van om redenen die ik eerder beschreef. Maar tijdens de dagen van de Kermis (meestal in juli) was het voor de Tilburgse jeugd één groot feest.
Mijn neef Cees en ik exploiteerden in de jaren ’60 een jeugdsoos La Cave in een zaal achter een café aan de Gasthuisring (niet ver van het station). Tijdens de kermis en met carnaval waren het voor ons hoogtijdagen met groot publiek. We moesten wel de tuindeur goed op slot houden anders verdwenen de stelletjes in de tuin achter de zaal en kregen we de wind van voren van bezorgde ouders. Vooral na het kermisbezoek kwamen de jongeren bij ons dansen en sjansen.