‘Doen jullie dit jaar aan Sinterklaas’? Wat genoot ik dit jaar al niet van de intocht van de Sint. Anders dan gebruikelijk stond hij nu op het podium van Paleis Soestdijk, in dit jaargetijde als Grote Pietenhuis ingericht. Een stoet kinderen in het spoor van hun burgemeester, boden de Sint de kenmerkende lekkernijen uit hun gemeente aan, zoals de Haagse Hopjes, de Zeeuwse balleraars, kaas uit Alkmaar en de paling uit Harderwijk. De toeschietende pieten drapeerden de trappen van het bordes met deze geschenken en deden dat op hun manier. Niet altijd even handig en grappen makend, maar behoedzaam op gepaste afstand vanwege de corona.
- UIT MIJN ALBUM
‘Heerlijk, ook die pakjes en de gedichten’. Genieten is het om ’n surprise, een gedichtje te verzinnen en in elkaar te knutselen. Een pakje te vinden aan de deurknop van de voordeur en te raden wat en van wie die verrassing is dat onder dat geïmproviseerde inpakpapier verstopt is, wat het gedicht al enigszins verraad. Een traditie is dit jaar aangepast, zoals dat met veel cultuurgoed gebeurd.
Beeld: Wikimedia Commons. 
‘De ‘echte’ Nicolaas werd geboren in 280, in een deel van Azië dat nu Turkije is. Hij is dus echt heel, heel oud. En in zijn jonge jaren behoorlijk ambitieus: rond zijn twintigste was hij al bisschop van het Turkse stadje Myra. Hij overleed in 343 en werd 200 jaar later heiligverklaard. Dat gebeurde aan de hand van behoorlijk spectaculaire verhalen: zo zou hij vermoorde kinderen tot leven hebben gewekt en drie arme meisjes zonder geld goudstukken hebben gegeven. verering van Sint Nicolaas was in eerste instantie het sterkst in de Griekse en de Russische kerk, maar rukte via Italië op naar Vlaanderen en Nederland en verspreidde zich over de rest van Europa. Hierbij speelde zijn status als beschermer van de zeelieden een rol. Rond 1200 was de verering van Nicolaas heel normaal. Er werden verschillende Nicolaaskerken gesticht en jongens werden naar hem vernoemd. Ook werd zijn sterfdag, zes december, uitgebreid gevierd. Deze dag werd samengevoegd met het feest van de onnozele kinderen (‘onnozel’ = ‘onschuldig’), dat plaatsvond op de dagen na kerstmis en waar sprake was van een omgekeerde wereld. Kinderen kregen voorrechten die ze anders niet genoten, een jongen werd gekozen tot jongensbisschop en er waren vele traktaties.
De scheuring in de kerk aan het begin van de zestiende eeuw had grote invloed op de verering van Sint Nicolaas. Na de Reformatie werd de verering van heiligen door de protestanten verboden . Toch hield het feest, door de grote populariteit ervan, stand. Sint Nicolaas werd minder katholiek gemaakt, en werd voor alle religieuze stromingen aannemelijk als gulle gever. Zo werd de heilige Sint Nicolaas onze huidige Sinterklaas. Hij staat nog altijd centraal in de feestelijke viering aan de vooravond van de naamdag van de heilige Nicolaas: pakjesavond.
Schrijfster Floortje Zwigtman en de Belgische illustratrice Sassafras De Bruyn verzamelden een schat aan verhalen over de traditie van wat nu Sint en Piet is. Want het verhaal van Sinterklaas heeft vele wortels. Gemeenschappelijk: er komen kadootjes aan te pas. ‘Er zijn veel overeenkomsten in hoe de cadeautjes worden gebracht: zowel Italiaanse als Amerikaanse kinderen hangen bijvoorbeeld een sok aan de schouw. Het zijn ook altijd winterfeesten. Dat gaat natuurlijk terug op volkstradities: mensen vreesden dat de winter zou blijven duren en brachten een offer aan goede en kwade geesten opdat de lente vlug zou terugkeren’. Net als de goede Sint is de knecht/boeman een eeuwenoude, universele fantasiefiguur. Meestal ‘een vreemdeling waar de ouders hun eigen angst op projecteerden, om de kinderen schrik aan te jagen en te eisen dat ze braaf zouden zijn,’ duidt Sassafras De Bruyn.
- PIET ZO ZWART ALS ROET ?
De boeman was eerst een duivel met kettingen of een harig monster, later een donkergeklede man met een zak om stoute kinderen mee te nemen. Pas in de 19e eeuw werd hij een zwarte man. Daar is de Nederlandse schoolmeester Jan Schenkman verantwoordelijk voor. Dat zwart is dus niet de traditie, het is 19e eeuwse nieuwlichterij. Schenkman schreef het boek ‘Sint Nicolaas en zijn knecht’, helemaal in de tijdsgeest van 1850: Nicolaas arriveerde met het uiterst moderne vervoermiddel de stoomboot en had een zwarte helper, recht uit de kolonies. Eerst droeg Piet een oosters pak en pas in de tweede druk van Schenkmans boek het bekende kostuum met pofbroek en kanten kraag, als een Spaanse page. Die variant veroverde langzaam Nederland en Vlaanderen. Andere varianten, zoals Santa, leven elders voort. Sassafras De Bruyn: ‘Piet is maar zwart sinds de 19e eeuw. De figuur bestaat al vele eeuwen, dus houdt het geen steek om te zeggen dat hij zwart moet blijven. Het enige wat Piet typeert is dat hij verandert. Dat moet ons niet verwonderen, dat moeten we omarmen.’
Een mooie documentaire over het al of niet knechtschap en het uiterlijk van die man waarmee Sint ons land bezoekt.
ca. 1905)
- DISCUSSIE
Haro Kraak. Volkskrant, 13 november 2020.
‘Het draagvlak voor Zwarte Piet wordt steeds kleiner, blijkt uit een peiling van EenVandaag. onders 29 duizend Nederlanders. Nog iets meer dan de helft, 55 procent, vindt dat het uiterlijk van Piet niet moet worden aangepast. Vorig jaar was dat nog 71 procent. De eerste daling na twee jaren stagnatie. De Black Lives Matter-protesten van deze zomer en de draai van premier Mark Rutte, die in juni zei van mening te zijn veranderd over Zwarte Piet, waren voor veel mensen doorslaggevend. Hoewel 78 procent nog steeds vindt dat Zwarte Piet niet racistisch is, willen ze best een aanpassing maken aan de figuur ‘om de lieve vrede te bewaren’. Over het algemeen lijkt de strijd ter behoud van Zwarte Piet een achterhoedegevecht van plukjes fanatici. Zelfs op de plekken waar Piet nu nog zwart is, zoals Urk, zijn de geesten rijp voor een geleidelijke verandering. ‘De discussie leeft hier nog niet zo’, zei Richard Oost van het Pepernoten Journaal tegen Hart van Nederland. ‘Maar we zijn niet stellig dat het nooit gaat veranderen.’
- WAT SNAP SHOTS
Foto: J.C. van Nuenen / Nationaal Archief.
Foto: Reyer Boxem
Een vlot historisch overzicht!
Als ik je goed begrijp, is het gedonder over een paar jaar over. Eindelijk…
De Correspondent, 4 december 2020.
‘In tachtig jaar verzet tegen het zwarte uiterlijk van Piet veranderde er weinig, maar sinds 2010 is het debat in een stroomversnelling geraakt en staan meer Nederlanders open voor verandering.
Aanpassing van Zwarte Piet werden bepleit door de Nederlandse Kinderombudsman en het College voor de Rechten van de Mens. Het Sinterklaasjournaal verving Zwarte Piet langzaamaan door roetveegpieten. Tijdens de intochten in steden als Amsterdam, Rotterdam en Utrecht huppelden vorig jaar – toen de intochten nog doorgingen – alleen nog pieten met zwarte vegen op hun gezicht rond, en ook in andere gemeenten verandert Zwarte Piet stukje bij beetje. In 2018 bleek uit onderzoek dat nog maar de helft van alle Nederlanders wil vasthouden aan de traditionele Zwarte Piet. Nu, anno 2020, is Piet op negen van de tien basisscholen niet langer zwart.