ACHTERWERK IN DE KAST – in kerststemming (2)

• KINDJE JESUS

• 

• 

‘Getuigenissen uit de vroege vierde eeuw laten zien dat in die tijd de 25ste december geaccepteerd was als datum van de geboorte van Christus: de Nativitas Domini. Deze traditie houdt nog altijd stand. Het evangelie van Lucas en dat van Mattheus geven het meest gedetailleerde verslag van de gebeurtenissen ten tijde van de geboorte van Jezus. Zij zijn ook de kern geworden van de beeldende, verhalende en liturgische tradities van de Geboortecyclus.’

‘Lucas (Lucas 2:6-7) vertelt hoe de zuigeling in doeken is gewikkeld en, wegens ruimtegebrek in de herberg, in een voederbak (kribbe) wordt gelegd. Het kind krijgt bezoek van de herders die door een engel zijn gestuurd.’

• JOËL

Het is een feest dat ver daarvoor in met name Noord-Europa werd gevierd. Van oorsprong is het het Joel-feest. Dat feest werd gevierd vanaf midden december tot januari, ook wel het midwinterfeest genoemd. De oude Germaanse stammen gebruikten een maandkalender om het tijdstip te bepalen waarop het feest begon. Een houten blok, versiert met dennenappels, hulst en mistletoe (het Joel-blok) werd in brand gestoken. Hierbij werden belangrijke eden gezworen. Een eed gezworen bij het branden van het Joel-blok werd als een van de zwaarste gezien die men kon afleggen. Het feest zelf duurde twaalf dagen. Aan het einde hiervan werden de resten van het Joel-blok verbrand, om zo het nieuwe jaar in te luiden. Gedurende het Joel-feest werd er veel gegeten en gedronken.’

• KERSTDINER

‘Tijd ook voor overvloedige kerstdiners met familie en vrienden. Deze diners horen tegenwoordig net zo bij het kerstfeest als het kindje Jezus. Pas in het begin van de 20e eeuw werden de uitgebreide kerstdiners, onder Britse invloed, gebruikelijk in Nederland. Deze traditie ontstond daar aan het einde van de 16e eeuw. Tijdens de regeerperiode van koningin Elizabeth I (1533-1603) werd het steeds gebruikelijker voor de hogere klassen om grote, uitgebreide kerstdiners te geven. Zij die het zich konden veroorloven hielden in deze tijd grote kerstbanketten waarbij allerlei familie, vrienden en andere relaties werden uitgenodigd. In de Victoriaanse tijd (1837-1901) begon het kerstdiner meer te lijken op de diners zoals we die nu kennen. Een groot vleesgerecht, zoals rosbief of gans, werd het middelpunt van het diner, dat verder werd aangevuld met allerlei groenten en aardappelgerechtjes als bijgerechten. Aan het einde van de 19e eeuw en het begin van de 20e eeuw werd hier ook de kalkoen aan toegevoegd. Dit dier was in eerste instantie slechts voorbehouden aan de hogere klassen omdat een kalkoen vrij duur was, maar eind 19e eeuw werd het dier ook voor de ‘gewone man’ betaalbaar. Daarnaast was een kalkoen vanwege zijn afmeting zeer geschikt als hoofdgerecht voor het gemiddelde Engelse gezin.

Zoals gezegd ontstond het kerstdiner als traditie in Nederland in het begin van de 20e eeuw kwamen en werd het ook hier traditie om tijdens het kerstfeest kalkoen te serveren. Een typisch Nederlands gebruik tijdens kerst is tegenwoordig bij veel gezinnen het gourmetten, dat waarschijnlijk over is gekomen uit Nederlands-Indië. Hier was het al langer gebruikelijk om gerechtjes te koken in kleine pannetjes, dat later is geëvolueerd in het moderne gourmetten.

• KERSTSTAL

Een laatmiddeleeuwse bijdrage aan het feest waren de kerstspelen, bedoeld om de volksdevotie te bevorderen. Tijdens een kerstspel werd in de open lucht het kerstverhaal nagespeeld, zoals dat in de loop der jaren was geconstrueerd. Van deze kerstspelen ontstond ook een gestolde versie, de kerststal. Het schijnt de Franse monnik Bernard van Clairvaux te zijn geweest die in de twaalfde eeuw als eerste sprak van een stal in plaats van een grot, teneinde de herkenbaarheid bij zijn landgenoten te vergroten. Toch wordt Franciscus van Assisi algemeen als bedenker ervan aangemerkt. Hij wilde het kerstverhaal zo dicht mogelijk bij de mensen brengen en vervaardigde op kerstavond van het jaar 1223 in de bossen bij zijn woonplaats Greccio een stal met daarin een kribbe, een levende os en ezel en diverse uitgesneden figuren, maar niet de H. Familie. Tijdens zijn preek riep hij de aanwezigen op zich voor te stellen dat Jezus in zijn armen verscheen, en velen zagen dit daadwerkelijk gebeuren. Uit dezelfde eeuw (1291) stamt overigens de oudst bewaard gebleven kerstgroep, te vinden in een zijbeuk van de St. Maria Maggiore in Rome. 

• 

• 

• UIT MIJN ALBUM

• 

• 

• KERSTBOMEN

De kerstboom was een belangrijk symbool in bijna elke heidense cultuur. De druïden vereerden bijvoorbeeld de eik. De Vikingen versierden sparren- en essenbomen met oorlogstrofeeën. In de middeleeuwen werden door de Kerk bomen versierd met appels. Dit deden ze op Kerstavond, wat zij “Adam en Eva Dag” noemden. In de zestiende eeuw was het de gewoonte om een sparrenboom, versierd met papieren bloemen, door de straten te voeren. Op het dorpsplein werd de boom neergezet, en men vierde een groot feest. Aan het eind van dat feest werd de boom ritueel verbrand.

• 

• 

• 

In de late negentiende eeuw vond ook de introductie van de kunstkerstboom plaats. Diverse winkelketens begonnen in 1883 met het verkopen van kunstmatige kerstbomen. De eerste kunstmatige kerstbomen bestonden uit vijfentwintig losse takjes die opgetuigd werden met roodkleurige bessen. In de jaren 1920 werd de kunststofboom pa echt populair, vermoedelijk mede vanwege de economische crisis van de jaren 1930: hergebruik van nepbomen was voordeliger dan elk jaar een nieuwe boom kopen.

• KERSTLIEDJES

‘Stille Nacht! Heilige Nacht!/Alles schläft, einsam wacht/Nur das traute hoch heilige Paar./”Holder Knab’ im lockigen Haar,/’Schlaf in himmlischer Ruh’,/Schlaf in himmlischer Ruh!”

‘De herdertjes lagen bij nachte/Zij lagen bij nacht in het veld/Zij hielden vol trouwe de wachte/Zij hadden hun schaapjes geteld/Daar hoorden zij d’engelen zingen/Hun liederen vloeiend en klaar/De herders naar Bethlehem gingen’t liep tegen het nieuwe jaar.’

‘Ere zij God,/ere zij Godin de hoge,/ in de hoge, in de hoge./Vrede op aarde,/vrede op aarde./In de mensen een welbehagen./Amen, amen.’

White Christmas

• 

Bach (geen dag zonder Bach, ook niet op kerst)