Bij het Spiegelmonument in het Wertheimpark vond de jaarlijkse Nationale Holocaust Herdenking plaats (31 januari 2021). Door de coronamaatregelen zag het er dit jaar anders uit dan gebruikelijk: de stille tocht ging niet door en bij de herdenking zelf was geen publiek aanwezig.
Het Joodse echtpaar Max en Fia Arpels Lezer legden samen namens de nabestaanden een krans. Zij hebben de Tweede Wereldoorlog als kind overleefd door onder te duiken; zij in de Betuwe en hij in Friesland. Max kon in Friesland gewoon naar school en hij had een goede band met zijn ‘heit en mem’ en zijn ‘broer’ Gerrit, een evacué uit Rotterdam. Ook al wist een NSB’er in het dorp van Max’ Joodse achtergrond, hij werd nooit verraden.
Jacques Grishaver – voorzitter van het Nederlands Auschwitz Comité – vergeleek in zijn toespraak op deze herdenking met het heden: ‘Wij zijn rijk en gezegend dat we leven in een democratisch land. Het doet mij werkelijk pijn dat bij protesten tegen de coronamaatregelen mensen rondlopen met een gele ster op hun borst, dat vrije boeren zich vergelijken met het lot van de Joden tijdens de Holocaust. Wat voor zin heeft al onze educatie, ons herdenken, als je tijdens de recente rellen op straat gewoon weer ‘kankerjoden’ hoort schreeuwen? En als de nu rondwarende complottheorieën blijken te stoelen op aloude Jodenhaat en antisemitische verzinsels.‘
Jan Vollaard. NRC, 6 februari 2021.
George Kooymans, Rinus Gerritsen, Barry Hay en Cesar Zuiderwijk. Een hechtere rockgroep heeft in Nederland nooit bestaan, sinds Golden Earring in 1970 zijn definitieve bezetting vond met Zuiderwijk als laatste rekruut. De kiem van de band werd al in 1961 gelegd, toen de Haagse buurjongens George en Rinus een beatband begonnen. Barry kwam er in 1968 bij en na de komst van drummer Cesar waren ze onoverwinnelijk. Met ‘Radar Love’ (1973) en ‘Twilight Zone’ (1983) zette het viertal de Nederlandse popmuziek op de kaart in Amerika.
Twijfel heeft er nooit over bestaan, dat Golden Earring ging stoppen op het moment dat één van de onmisbare schakels zou wegvallen. Nu het onthutsende nieuws naar buiten is gekomen dat George Kooymans op 72-jarige leeftijd ten prooi is gevallen aan de slopende spierziekte ALS, gooien de andere drie de handdoek in de ring. Uit solidariteit met hun dierbare vriend, maar ook in de wetenschap dat de magie van hun samenwerking niet meer terug te halen valt. Van ‘Sound of the Screaming Day’ (1967) tot ‘Come on Home’ (2015) was George Kooymans de gitarist, zanger, componist en podiumpersoonlijkheid die Golden Earring boven het maaiveld van de Nederlandse popmuziek uittilde. Met Barry Hay vormde hij een tandem; de Jagger & Richards van de lage landen.
Winterstilte
De grond is wit, de nevel wit,
De wolken, waar nog sneeuw in zit,
Zijn wit, dat zacht vergrijzelt.
Het fijngetakt geboomte zit
Met witten rijp beijzeld.
De boom houdt zich behoedzaam stil,
Dat niet het minste takgetril
’t Kristallen kunstwerk breke,
De klank zelfs van mijn schreden wil
Zich in de sneeuw versteken.
De grond is wit, de nevel wit,
Wat zwijgend tooverland is dit?
Wat hemel loop ik onder?
Ik vouw de handen en aanbid
Dit grootsche, stille wonder.
Jacqueline van der Waals (1868-1922)
- SNEEUWSTORM
NRC, 7 februari 2021
‘De hevige kou, die nu niet alleen Europa maar ook de Verenigde Staten en Canada treft, zou het gevolg kunnen zijn van klimaatverandering. Het Noordpoolgebied warmt bij het huidige weerfenomeen plotseling snel op, en dat zet luchtstromen in beweging die ervoor zorgen dat er opeens een hoop kou richting de gematigder gebieden komt.
Maar voor de mensen in de sneeuw is dit niet de dag voor dit soort gesomber. De poolwervel waar de klimaatdeskundigen het over hebben, zorgt in het hier en nu voor een hele dag verse aanvoer van zachte poedersneeuw. De sneeuw is voor velen een welkome afleiding van de lockdown, waarvan het einde sinds de persconferentie van afgelopen dinsdag zoek lijkt. Even geen gehang op de bank, maar ouderwetse rode konen halen en daarna warme chocolademelk. Sneeuwballengooiers nemen voor een dag het Binnenhof over van de politici. Het Catshuisberaad over de avondklok kan ook een dag wachten.’
- HET GEKWELDE IK DULDT GEEN TEGENSPRAAK
Bas Heijne. NRC, 5 februari 2021
Protest heeft grote woorden nodig, maar tegenwoordig regeert de hyperbool. Wie ontevreden of boos is, zoekt meteen de overtreffende trap. Lees even mee. Nederland anno nu is een „dictatuur”, de lange lockdown is „een misdaad tegen de menselijkheid”. Dingen roepen op het Museumplein is „verzet”. Volgens de sjamaan van Viruswaarheid, Willem Engel, is het isoleren van ouderen in verpleeghuizen „een vorm van genocide”.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data81162-701b61.jpg)
In een filosofisch gesprek met rapper Lange Frans noemt complotprofessor Karel van Wolferen de aanpak van de coronapandemie „de meest totalitaire ingreep die we ooit hebben gezien. Voor iedereen die na de Tweede Wereldoorlog is geboren is dit de allergrootste leugen die we in ons leven meemaken. En de grootste misdaad”. De voorman van splinterpartij Forum voor Democratie over het corona-beleid: „Een van de grootste vergissingen die mensen hebben bevangen”.
Omdat de wereld buiten je hoofd geen oog heeft voor jou en je besognes, jouw benardheid en pijn, ontstaat gemakkelijk het idee dat die wereld tegen jou is, je wil dwarsbomen, knechten, en zelfs vernietigen. Die glijdende schaal van ongemak naar paranoia zie je mooi in complotdocumentaires als Hold-Up, een Franse documentaire tegen het coronaregime die al miljoenen keren bekeken is. Die film begint met twijfels aan het nut van het mondkapje; hij eindigt met de suggestie van een complot van machtigen om een wereldheerschappij te vestigen. In die nieuwe orde zal er helemaal geen plaats meer zijn voor gewone burgers, zij zullen niet alleen ongezien en ongehoord blijven, maar uiteindelijk overbodig verklaard en geruimd worden.
- DE VERLOREN KUNST DER HUISNAAMGEVING
Jan Dirk van der Burg. NRC, 5 februari 2021.
Vanaf 1796 is het bergafwaarts gegaan met de vaderlandse traditie van de huisnaamgeving. In dat jaar kwam de huizennummering en was de noodzaak voor ‘Nooit Gedacht’, ‘Ora et Labora’ en ‘Landlust’ weg. Na de opkomst van het rijtjeshuis werd het vernoemen helemaal zeldzaam, kennelijk is daar bij uniforme woningbouw minder aanleiding toe.
Ha Ton,
Ik vond nog het volgende leuke artikel over huisnaamgeving in Trouw van 8 augustus 1994, geschreven door Fred Lammers.
In allerlei variëteiten: geschilderd op houten bordjes, uitgevoerd in emaille, gebeeldhouwd of in gietijzer gegoten, sieren namen de uiteenlopendste gevels. Op boerderijen zijn namen al lang ingeburgerd maar een rijtjeswoning, een flat of stulpje van een naam voorzien is iets van de laatste tijd. Originaliteit is daarbij soms ver te zoeken. Bepaalde namen komen bij bosjes voor, maar er zijn ook tal van uitschieters: namen die bij buitenstaanders vragen oproepen. Hoe komt iemand erop zijn huis ‘De laatste ronde’, ‘Het Lagerhuis’ of ‘Dat weet niemand’ te noemen?
Jan Fillekers heeft er voor de NCRV een zomerse tv-serie van gemaakt. Vier weken lang laat hij zien wat een speurtocht in Nederland heeft opgeleverd.
Het idee voor de serie ‘Hier is ’t’ (een bij huizen regelmatig voorkomende naam) dateert al uit de jaren zeventig. Fillekers: “In Showroom hadden we toen een kort item over huizennamen. Toen heb ik al gedacht dat het leuk zou zijn dat eens verder uit te diepen. Tot voor kort is er niet van gekomen. Nu we dat plan eindelijk hebben uitgevoerd moet ik zeggen dat de resultaten ons best hebben verrast. We hebben een oproep gedaan in het blad Eigen Huis en in de NCRV-gids. Daarop kwamen tegen de 100 reacties van mensen die hun huis een originele naam hebben gegeven. Er zat heel bruikbaar materiaal bij.”
“Zelf zijn we in het Gooi gaan zoeken, medewerkers hebben dat in andere delen van het land gedaan. Je zou dat nog kunnen intensiveren en heel gericht in elke provincie op pad gaan. Misschien doen we dat als we besluiten de serie volgend jaar een vervolg te geven”.
Het komt er op aan hoe je zo’n onderwerp aanpakt. Alleen een naam in beeld brengen met een kort verhaaltje gaat snel vervelen. Het aantrekkelijke ervan is de personen achter die namen te belichten. Daar zijn, blijkt al in aflevering één die vanavond op het scherm komt, kleurrijke mensen bij.
In Hilversum woont een echtpaar in het huis ‘Des Indes’. Die naam is een idee van de heer des huizes die zichzelf, hoewel hij er al jaren niet meer woont, een echte Hagenees is blijven voelen. Kan het Haagser dan de naam van het beroemdste hotel van de Residentie op je gevel te zetten? De internationale uitstraling, de sjiek van dit hotel aan het Lange Voorhout sprak de naamgever als kind al aan. Hoewel, bekent hij aan Jan Fillekers, hij die verhalen slechts van horen zeggen heeft. Persoonlijk heeft hij nooit een stap in ‘Des Indes’ gezet.
“Dat is een plek voor de high society, daar komen alle groten der aarde, ik ben er nog niet aan toe gekomen daar binnen te stappen”, vertelt de Hilversummer, die evenals de andere geïnterviewden in de serie niet met naam en toenaam wordt genoemd. Aan het slot van het interview zingt hij een lied over Den Haag, waarbij hij zichzelf op de gitaar begeleidt. Van dergelijke uitschieters moet Fillekers het natuurlijk hebben. Zulke mensen maken zo’n serie aardig.
Dat geldt ook voor de mevrouw die op de gevel van haar flat de lijfspreuk van Jan Pieterszoon Coen heeft bevestigd ‘Ende despereert niet’. Het is al jarenlang het devies in haar familie. Op haar flat, die in een Zeeheldenbuurt staat, past de spreuk van Coen uitermate, vindt de bewoonster. Zij trekt zich aan de woorden van Coen op, al weet ze best dat hij niet zo’n brave broeder was. “Het wil voor mij zeggen: geef de moed nooit op, wanhoop nimmer, blijf als er problemen zijn altijd de zonzijde zien. Als je zo denkt leef je ook langer!”
Een man in Vught verklaart waarom zijn huis Talsiefoet is genoemd. Dat is een herinnering aan de jaren dat hij als arts in dienst van de Indonesische regering in het oostelijk deel van Atjeh werkte. Als daar vrouwen een injectie moesten krijgen, hoorde hij zijn assistente steevast ‘Talsiefoet’ roepen. “Ik wist niet beter dan dat ze daarmee een injectie bedoelde. Toen ik dat woord eens gebruikte in een bespreking met een Indonesische minister, keek hij me verbaasd aan. Weet u wel waarover u het hebt? vroeg de man. Ja, over een injectie. Het bleek daar maar zijdelings mee te maken te hebben. Talsiefoet wil zoveel zeggen als: ik ga je in je billen prikken. Kun je begrijpen hoe gek die minister keek toen ik dat tegen hem zei.”
Muzieknoten
In Ankeveen zijn op een huis muzieknoten te zien. Slechts kenners begrijpen er iets van. Het slaat op een duet dat de bewoners lang geleden samen zongen toen ze lid waren van het Groot Omroepkoor.
De aanduiding ‘Prik en Prak’ op een huis in Breukelerveen slaat op de hoofdpersonen uit een kabouterboek. De bewoners eren daarmee hun grootouders, die er regelmatig uit voorlazen en die hun kinderen deze naam als koosnaam gaven. Je moet het maar weten.
De naam ‘Wat hoop jij?’ in ‘s-Graveland heeft een bijzondere achtergrond. Voorbijgangers passen haar toe op eigen omstandigheden.
Stopwoorden en veelgebezigde uitdrukkingen van mensen leiden eveneens tot naamgevingen. Wat opvalt, is dat achter diverse namen zelfspot of relativering van het leven schuilgaat. Als protest tegen de bouw van een benzinestation dat hun fraaie uitzicht ging bederven, noemden mensen hun woning ‘Pompzicht’. De familie die ‘En toch…’ op de gevel liet aanbrengen vertelt een ontroerend eerlijk verhaal.
In Utrecht heet een fraai grachtenhuis ‘De vergulde doodkist’. De bewoner onthult dat die naam vermoedelijk is ontstaan in de tijd dat in de kelder van zijn woning lijken werden gebalsemd. Die wetenschap bederft zijn woongenot op geen enkele wijze. De fysiotherapeut die in ‘het Kneipphuis’ woont krijgt gelegenheid de achtergronden te vertellen van de man die hij vanwege diens medische behandelingsmethoden bewondert. Op de vraag of de woning van Jan Fillekers een naam heeft antwoordt hij ontkennend. “Maar wat niet is kan komen.”