In alle films van Stanley Kubrick staat één persoon centraal. Deze persoon komt vaak met iets of iemand in aanraking en wordt daardoor aan het twijfelen gebracht. De persoon moet dan kiezen tussen goed en kwaad, waarna hij het verkeerde kiest. Deze karakterontwikkeling noemde Kubrick de ontmenselijking van het individu. Ook zijn de thema’s in al zijn films hetzelfde: wraak, hebzucht, lust, zinloosheid, krankzinnigheid en geweld.
- NABOKOV – LOLITA
Lolita werd in 1962 verfilmd door Stanley Kubrick. Een scène, een andere scène en nog een, om een indruk van deze klassieke film te krijgen.
Het verhaal van Lolita wordt verteld vanuit de hoofdpersoon Humbert, naar later blijkt vanuit de gevangenis in de vorm van een bekentenis voor de jury van de rechtbank, die hem moet veroordelen of vrijspreken.
‘LOLITA, MIJN LEVENSLICHT, MIJN LENDEVUUR. MIJN ZONDE, MIJN ZIEL. LO-LIE-TA.’ (de openingszin van de roman)
Lolita verhaalt de geschiedenis van de literaire wetenschapper Humbert Humbert, een doorsnee onopvallend persoon, die als een blok valt voor Lolita, het 12-jarige nimfachtig dochtertje van zijn hospita. Om haar binnen zijn bereik te krijgen trouwt hij met de moeder. Als deze echter achter zijn intenties komt raakt ze in een shock, wordt in haar paniek geschept door een auto en overlijdt. Humbert haalt de nietsvermoedende Lolita op van het zomerkamp waar zij dan verblijft en zij beginnen een rondreis door de VS.
Ze reizen van motel naar motel en er ontspint zich een intieme relatie tussen hen. Niets lijkt Humberts geluk meer in de weg te staan. Lolita blijkt echter een eigen wil te hebben en zoekt steeds meer haar eigen geluk. Ondertussen wordt angstig duidelijk dat Lolita en Humbert door een schaduw gevolgd worden, een man die later in het verhaal de obscure Quilty blijkt te zijn. Het is een oude bekende die ooit het schooltoneelstuk schreef waarin Lolita een hoofdrol vervulde. Humbert wordt steeds meer geplaagd door paranoia beelden waardoor er een schier onhoudbare stemming ontstaat. Eind van het lied is dat Lolita hem verlaat (‘ontvlucht’) voor Quilty.
Als Humbert Lolita later opnieuw op het spoor komt (inmiddels is ze zeventien) blijkt ze getrouwd met een kleurloze arbeider, is ze zwanger en woont ze ergens achteraf in een arbeiderswoning. Humbert probeert haar nog te overreden naar hem terug te keren, maar ze weigert. Als ze Humbert vervolgens vertelt over haar affaire met Quilty en hoe deze geprobeerd heeft haar te misbruiken, leidt dat er uiteindelijk toe dat Humbert naar Quilty’s woning gaat en hem vermoordt. Het verhaal eindigt dat Humbert Lolita het beste wenst.
Tijdens de aftiteling van de film wordt verteld dat professor Humbert veroordeeld werd voor moord en in de gevangenis aan een hartstilstand overleed. Met deze moord was de film begonnen, waarna in flashbacks wordt terugverteld naar dit einde.
2. ANTHONY BURGESS – A CLOCKWORK ORANGE
A Clockwork Orange is de roman van Burgess uit 1962 en vormt de basis voor de gelijknamige filmbewerking door Stanley Kubrick. De roman wordt algemeen beschouwd als de opvolger van de grote Britse anti-utopische romans Brave New World (1932) en 1984 (uit 1949). De film verscheen in 1971. Een indruk.
‘WHAT’S GOING TE BE THEN, EH?’
Uiteindelijk wordt Alex opgesloten en “gerehabiliteerd” door middel van een afkicktherapie (Ludovico’s technique).
Het 20e hoofdstuk van de originele uitgave van het boek eindigt met een sinistere scène. Alex is net ontslagen uit de gevangenis en luistert vreugdevol naar de Negende Symfonie van Beethoven en ondertussen bereidt hij zijn terugkeer om nieuwe verwoesting te zaaien.
In het 21e hoofdstuk, dat in een latere druk aan het boek is toegevoegd, is te lezen hoe Alex zich realiseert dat zijn heftige levensfase onvermijdelijk was, maar nu over is, Enkele oude personages zijn nieuwe vrienden van Alex geworden. Hij denkt eraan een gezinnetje te stichten, maar aan de andere kant is hij bang dat zijn kinderen net zulk gedrag zullen vertonen als hij zelf gedaan had. De filmversie van Stanley Kubrick, is gebaseerd op de vroege Amerikaanse versie van het boek en eindigt bijgevolg vóór de gebeurtenissen van het 21e hoofdstuk. Kubrick vertelde later dat toen hij het scenario net af had, hij hoorde over dat laatste hoofdstuk, maar nooit overwogen heeft het alsnog toe te voegen.
3. STEPHEN KING – SHINING
Shining werd in 1980 verfilmd door Stanley Kubrick
‘HERE IS JOHNY’
Een veel uitgebreidere beschrijving van de film Shining is vinden op Wikipedia
Shining is vooral memorabel door de beelden die Kubrick bij de roman verzon. De iconische shots van Danny op zijn driewieler werden gedraaid door de cameraman in een rolstoel, op ooghoogte van Danny. Ook de langzame shots van het Overlook Hotel creëren een unheimische sfeer die bekrachtigd wordt door Kubricks muziekkeuze, waarbij moderne klassieke componisten als Bartók en Penderecki afgewisseld worden met de onheilspellende synthesizerklanken van Wendy Carlos. ‘The Shining’ wordt gedragen door een maniakale rol van Jack Nicholson als de geplaagde Jack, met fameuze oneliners als ‘Here’s Johnny!’, en een steeds hysterischer wordende Shelley Duvall als Wendy. Danny Lloyd is geweldig als Danny en als zijn denkbeeldige vriendje Tony die met eng stemmetje ‘Redrum’ roept.
- STANLEY KUBRICK
Stanley Kubrick werd in 1928 geboren in The Bronx New York, als oudste van twee kinderen van joodse immigranten uit Oost-Europa. Als kind leidde hij een wat afgesloten bestaan, hij zei niet veel en had bijna geen vriendjes. Hoewel hij op school slecht presteerde, waren velen overtuigd van zijn kwaliteiten. Kubrick was namelijk een genie in wiskunde. Het verhaal gaat dat toen hij nog maar tien jaar oud was, hij in Central Park voor een dollar een potje schaak speelde tegen volwassen professionele schakers. Op twaalfjarige leeftijd kreeg Kubrick voor zijn verjaardag een fotocamera. Hij trok door de stad om foto’s van alledaagse gebeurtenissen te maken. Hij bleek zoveel talent te hebben, dat hij op zestienjarige leeftijd een contract kreeg aangeboden als fotograaf bij het beroemde tijdschrift ‘Look’. Opmerkelijk is, dat juist de twee passies uit Kubricks jeugd -schaken en fotografie – overeenkomsten met zijn latere films vertonen.
Kubrick trad zelden op in het openbaar. Hij gaf geen interviews en liet niets over zijn komende filmplannen naar buiten lekken. Hij stond erom bekend abnormaal perfectionistisch te zijn. Kubrick liet scènes soms honderd keer overdoen, hij dreef acteurs en technici tot het uiterste en keek niet op een uitgave meer of minder. Kubrick maakte verschillende versies van zijn films en bedacht talloze scènes die uiteindelijk de montage niet haalden. Dat bezeten perfectionisme zorgde ervoor dat zijn films niet alleen heel duur waren, maar dat het ook nog eens heel lang duurde voor er weer een volgende film kwam.
Zoals gezegd maakte hij in 1962 Lolita. Twee jaar later maakte hij met Dr. Strangelove een satire over de Koude Oorlog. A Space Odyssey uit 1968 wordt door velen nog steeds gezien als de beste sciencefictionfilm ooit en de in deze blog behandelde ‘A Clockwork Orange’ wordt gezien als een van de beste films van de jaren 70. In 1975 maakte Kubrick met Barry Lyndon een kostuumdrama zonder kunstmatig licht en in 1980 boekte hij dan met de horrorfilm ‘The Shining’ een enorm succes. In de jaren daarna gingen Kubricks perfectionisme en kluizenaarsdrang een steeds grotere rol spelen. De regisseur verdween uit beeld en liet niets van zich horen. Pas in 1987 kwam hij onverwacht terug met de oorlogsfilm Full Metal Jacket, volgens velen een klassieker in het genre. Na ‘Full Metal Jacket’ werd het opnieuw stil rond de regisseur. Veel mensen gingen speculeren over wat de nieuwe film zou worden, maar de regisseur liet weer niets van zich horen. Twaalf jaar later kwam hij op de proppen met het erotische drama Eyes Wide Shut. Deze film werd met zeer gemengde gevoelens ontvangen. Wat Kubrick precies met de film wilde zeggen was niet voor iedereen duidelijk. De regisseur kon er zelf niets meer over zeggen want hij was enkele weken daarvoor, in maart 1999, in zijn slaap overleden.
VOETNOTEN
- Op mijn boekenplank staan meer boeken van Nabokov. Ik laat ze even staan. Maar dat ik juist Lotita van de plank nam is vanwege de combinatie boek-verfilming. Het boek maakte zeker indruk op me. De filmbeelden vertelde mij een ander verhaal, dat van Kubrick.
- De film Clockwork Orange heb ik op mijn Dvd plankje staan. Laat deze daar nog even. De geweldscènes vond ik erg onaangenaam.
- ‘The phrase, ‘What’s it going to be then, eh’ is a recurring motif in ‘A Clockwork Orange’. Each of the book’s three parts opens with these same seven words, and Burgess often repeats this question within chapters, filtered through different characters’ voices. Although the phrase’s exact wording is preserved in each appearance, its meaning is never exactly the same. The question is deployed in a wide variety of contexts, ranging from Alex’s restlessness anticipation of a night of violence, to the prison chaplain’s chastising of an unruly group of inmates, to addressing the reader’s uncertainty about Alex’s fate in prison. By showing that an identical linguistic phrase can serve so many different purposes, Burgess reinforces his theme of the versatility and power of language and speech contexts, which is a central focus of the book’. (LitCharts).
- Bij toeval kocht ik de pocket ‘Shining’ met een zilverkleurige omslag. Juist hierdoor viel het me op tussen de rijen pockets op de boekenafdeling van V&D. Een omroepstem uit de microfoons had al aangekondigd dat er afgerekend moest worden omdat de kassa’s en de winkel gingen sluiten. Het was kwart voor zes, zaterdagmiddag. Ik zocht van mijn zakgeld – die middag verdient met autowassen in de straat – naar een boekje voor het weekend en nam het zilverkleurige boekje. Een gok. In één ruk las ik het die avond uit, benieuwd naar het slot. Aan de Engelse leraar vroeg ik of deze ook op de boekenlijst mocht zetten en hij stemde in. Op het mondelinge examen werd er niet naar gevraagd, wel naar A Clockwork Orange. Jaren later zag ik dat Kubrick het zilverkleurige boekje ook was opgevallen. Zijn vertelling was (opnieuw) een andere sensatie.
- Rudi van der Paardt geeft een reactie. Hier zijn artikel waar hij naar verwijst.
Beste Ton,
Ik las jouw samenvatting van ‘Lolita’ van Nabokov.Ik weet hoe moeilijk het is om deze roman/film recht te doen. Ik heb dat onlangs zelf geprobeerd, in een beschouwing over een roman van Paul Claes, Plastic love, waarin duidelijk sprake is van een spel met twee teksten, waaronder dus ‘Lolita’.
Op één punt kan ik je niet volgen. Humbert Humbert is m.i.nu juist geen doorsnee figuur; hij is een man die qua intellect alle andere personages in de schaduw stelt, maar verslingerd raakt aan een onnozel stuk teenager. Juist deze discrepantie is m.i. fundamenteel voor de roman (de film ken ik niet,maar gezien jouw commentaar wijkt hij niet erg af van Nabokovs boek.)
Hartelijks, Rudi.
Rudi, wat leuk dat je een reactie schreef. Ik gebruikte ‘doorsnee’. Ongelukkig, want de nadruk moet op het bijvoeglijk naamwoord ‘onopvallend’ liggen, dat ik ook gebruik. In een gezelschap zou Humbert Humbert niet direct opvallen. Dat doet hij ook niet in de film. Maar achter die façade broeit het, zonder meer.
Blijf reageren, ik ben verguld. Ton.
Rudi,
Dank je voor het artikel over Plastic love van Paul Claes. Ik las daarin over Lolita:
‘In de roman komen tientallen verwijzingen voor (vaak alleen met een steekwoord) naar literaire en filosofische werken, toneelstukken, films en popmuziek. Dat Plastic love (onder meer) een herschrijving is van de roman Lolita van Nabokov (1955; Ned. vert. van Rien Verhoef 1992) hebben critici de wel verondersteld, vanwege het Lolita-karakter van Cora, maar er zijn meer lijnen te trekken tussen beide romans. Zo is Herman duidelijk gemodelleerd naar Lolita’s minnaar, de van oorsprong Franse schrijver Humbert Humbert: hij is ongeveer tien jaar jonger en in tegenstelling tot Humbert niet de verteller van de roman. In het eerste deel van Lolita blijkt dat HH, zoals hij door Lolita wel wordt aangeduid (in Plastic love, p. 176, spreken Herman en Cora elkaar met H. en C. aan), docent is geweest en enkele liefdesrelaties achter de rug heeft, waaronder een huwelijk, maar nu in de ban is geraakt van de ‘nymphet’ Lolita—het zijn elementen die alle in Plastic love voorkomen. Humbert trouwt met de moeder van Lolita, de weduwe Charlotte Haze, om dichter bij zijn geliefde te zijn. Door een ongeluk komt Charlotte om het leven: zo wordt Humbert Lolita’s wettige voogd en stiefvader. In het tweede deel rijdt Humbert met Lolita van het ene hotel in de VS naar het andere, om de zedenpolitie voor te blijven: de angst dat de politie hun verboden relatie ontdekt speelt ook een rol bij Herman en Cora. Die tussen Humbert en Lolita komt ten einde, als zij haar intrek heeft genomen bij een nieuwe ‘minnaar’. Het is Clare Quilty, een enigmatische figuur (ook door zijn vrouwelijke voornaam en de achternaam die verwijst naar ‘guilty’.) Hij wordt veelal gezien als Humberts dubbelganger, de personificatie van diens duistere kanten: hij maakt bijvoorbeeld pornografische filmpjes met jonge meisjes. Humbert schiet hem in dolle woede neer, wat tot zijn arrestatie leidt: de roman Lolita is de tekst die hij voor een imaginaire jury uitspreekt. Het personage Appelmans is net als Humbert voogd en stiefvader, hij is een pornograaf en wordt, net als Quilty, vermoord, zij het niet door zijn directe concurrent.