‘Die archaïsche burgemeester, zoals we die uit Swiebertje kennen, die redt het niet meer. De nieuwe burgemeester is niet alleen burgervader, meer ook de trekker van het maatschappelijk debat.’
- VOORWAARDELIJK AMBT
Met de verandering van de overheid, met de verandering van het lokaal bestuur, is ook de positie van de burgemeester steeds aan verandering onderhevig geweest. In de ontwikkeling van het lokaal bestuur zijn drie belangrijke momenten te onderkennen. Na de Tweede Wereldoorlog zijn de lokale taken met de uitbreiding van de verzorgingsstaat sterk uitgedijd. Met de roep om democratisering in de jaren 60 van de vorige eeuw is ook het lokaal bestuur gepolitiseerd en gedemocratiseerd. En met de toegenomen betekenis van de media, de komst van (soms populistische) lokale partijen en de invoering van het dualisme tussen gemeenteraad en college van B&W rondom de eeuwwisseling is het lokaal bestuur rumoeriger geworden en onrustiger.
Voor de oorlog was de burgemeester vooral ‘magistraat’, in de eerste decennia na de oorlog was de burgemeester bovenal ‘manager’ en evalueerde het ambt zich meer en meer naar een ’teamleider’. ‘Ik ben geneigd om de burgemeester sinds de eeuwwisseling vooral als ‘voorwaardelijke burgemeester’ te betitelen. Als hij het niet goed doet, staat hij heel snel op de keien. (Blog. Wim Derksen. De historie van de burgemeester, d.d. 3 januari 2014).
De burgemeester is de blikvanger voor alles wat zich binnen een gemeente voordoet, zegt Menno van Duin. „Hoeveel wethouders ken je tegenwoordig nog? Vroeger waren dat prominente, bekende figuren. Maar nu? Ze zijn onzichtbaar. Wethouders zijn een soort superambtenaren geworden.”
‘Bananenschillen liggen overal tegenwoordig, als je burgemeester bent. De rol van de burgemeester in de Nederlandse samenleving is rap aan het veranderen. Ze zijn kwetsbaarder dan ooit, worden steeds vaker persoonlijk verantwoordelijk gehouden voor incidenten in hun gemeente. Ze treden vaker af. Maar het prestige van het ambt neemt tegelijkertijd toe’. (Thomas Rueb. NRC, november 2015)’
Het wordt de ‘burgemeestersparadox’ genoemd: aan de ene kant stijgt de statuur van het ambt, het aanzien en zeg maar gerust de macht die het met zich meebrengt. Maar aan de andere kant voert dat de verwachtingen op, de kritiek, en dat maakt de burgemeester juist weer kwetsbaar.
- ROTS IN DE BRANDING
‘Gisteren (zondag 31 januari 2021) was opnieuw een forse politie-inzet nodig om het Museumplein schoon te vegen nadat opnieuw zo’n 1500 mensen naar het plein kwamen voor een demonstratie die niet was toegestaan. ‘Bedroevend’, reageert Halsema. ‘Je ziet dat mensen hardnekkig naar een locatie blijven komen waar ze niet mogen zijn en waar bovendien misbruik wordt gemaakt van de vrijheden die er zijn: door te rellen en crimineel gedrag te vertonen.’ De burgemeester zegt deze week opnieuw in overleg te zijn met de politie over nieuwe, aangekondigde demonstraties. Eén van de opties die op tafel ligt, is het preventief afsluiten van het Museumplein. ‘Wij overwegen alle maatregelen op hun effectiviteit, dat geldt hier ook voor. Wat wij niet willen, is dat groepen relschoppers door de stad gaan zwerven.’
*Uit een eerder interview met Femke Halsema. Ronald Giphart Het Parool, 18 september 2020. Ze vervult dan 2 jaar het ambt.
‘Ze is geliefd, maar wordt ook beschimpt en lag politiek onder vuur. ‘Ik ken de wisselvalligheid van populariteit. Mijn persoon en mijn achtergrond maken blijkbaar een zekere emotie los. Nou ja, het zij zo. Ik doe dit werk niet om specifieke groepen mensen te behagen, ik doe dit louter voor de stad en voor de Amsterdammers.”
“Het is een absurde tijd. Onder normale omstandigheden duurt een crisis een dag, of drie dagen, en dan wordt alles weer gewoon. Wij zitten nu al maanden in een crisismodus. Sinds het begin van de pandemie voelden we met het hele bestuur de intens emotionele druk en de moeilijk te duiden risico’s van deze ziekte. Er zijn mensen overleden, er is economische schade, het sociale weefsel van de stad staat onder druk, er is eenzaamheid. Allemaal zaken die mij als burgemeester aan het hart gaan. Maar verder gaat het met mij goed. Ik ben gewoon aan het werk.”
Burgemeester Aboutaleb van Rotterdam sprak na de rellen in zijn stad de relschoppers toe. In de letterlijke zin van het sprak hij ze nu toe, maar stelde vragen. “Wat heb je gedaan met de spulletjes die je gestolen hebt gisterenavond?”, vraagt hij ze. En: “Voelt het goed om wakker te worden met een tas vol gestolen spullen naast je?”
‘Aboutaleb is al twaalf jaar een stabiele factor in de verhitte politiek van Rotterdam. Een echte burgervader, die in de omgang wat formeel blijft. Hij vertelt wel persoonlijke verhalen; bijvoorbeeld over zijn jeugd in Beni Sidel, toen hij op blote voeten liep en met honger naar bed ging. Hij maakt grapjes, soms met zelfspot over zijn afkomst: een Marokkaanse burgemeester je autosleutels of een mes overhandigen, dat getuigt van groot vertrouwen. De kritiek op Aboutaleb komt deels uit de wereld van politiek en bestuur. Hij heeft vaak een duidelijke mening en houdt daar aan vast, zeggen ze daar. Als hij publiekelijk onder druk wordt gezet, kan hij geprikkeld raken. In de raad zie je hem korzelig antwoorden, achter de schermen kan hij zijn stem verheffen.’
*Eppo König. NRC, 5 februari 2021.
- KWETSBAAR
‘We weten inmiddels dat het burgemeesterschap een kwetsbaar ambt is dat veelal vervuld wordt door goed opgeleide lieden die gepokt en gemazeld zijn in de lokale politiek. Burgemeesters worden geacht, afgezien van hun eigen domein van orde en veiligheid, zich als ‘onafhankelijke voorzitter’ met ‘het proces bezig te houden en niet met de inhoud. Naar buiten toe worden ze als hoofd van de gemeente gezien die voor alle problemen ter verantwoording kan worden geroepen. Vooral bij rampen wordt de burgemeester geacht de leiding op zich te nemen, wanneer de camera’s op de gemeente gericht staan.
- LINTEN DOORKNIPPEN, OORKONDES EN LINTJES UITDELEN EN FELICITATIEBEZOEKEN AFLEGGEN BIJ DIAMANTEN BRUIDSPAREN.
Het zijn activiteiten die een vaste plek krijgen in de plaatselijke huis-aan-huisbladen. In ons Leiderdorps Weekblad vind ik:
Burgemeester Laila Driessen neemt het eerste exemplaar over de geschiedenis van ons dorp in ontvangst.
Verricht het startschot van het Maatjesproject. 
Is op koffiebezoek in het buurthuis
In Lopik zie ik mijn (ex) onderzoeksassistent stralen in het informatie bulletin van de gemeente, nu burgemeester Laurens de Graaff. Ik lees dat hij van mensen houdt die buiten de lijntjes kleuren. Dat was ook de ondertitel van onze studie naar ‘Best Persons’.
Gemeente Lopik. 
‘Ik ben blij te zien dat naast het afstand houden tot elkaar, er allerlei initiatieven zijn ontstaan waaruit blijkt dat we vooral niet afstandelijk moeten worden en afstandelijk zijn. Ik zie kinderen die brieven schrijven of mooie filmpjes opnemen voor opa en oma. Ik zie ondernemers die hun creativiteit benutten om iets voor hun naasten te betekenen. Ik zie ook allerlei kerken die extra open zijn en natuurlijk qua aantallen goed in de gaten houden of er niet teveel mensen binnen zijn, maar vooral ook iets willen betekenen bijvoorbeeld voor de Voedselbank. Hele mooie initiatieven!’ Komende periode zal vooral in het teken staan van het gedisciplineerd opvolgen van de maatregelen zoals gezegd. Ik hoop dat deze nare periode snel achter ons ligt. Voor nu wens ik ú en ons allemaal toe: Houd het hoofd koel en het hart warm!’
Femke Halsema: “Een lintje mogen uitreiken aan een vrijwilliger die zich zestig jaar voor de stad heeft ingezet, dat is diep ontroerend. Wat voor mij het burgemeesterschap zo bijzonder maakt, merk ik als ik mijn burgemeestersketen draag. Dan ga ik rechter lopen, zo is het echt. Er leunt dan een ander gewicht op me, letterlijk, want het ding is zwaar. Er treedt het besef binnen dat ik een rol speel in de verhalen van Amsterdammers”.
- VOETNOOT
De huidige burgemeesters en de huidige gemeenten vinden hun oorsprong in de grondwet van 1848. Volgens de grondwet stond niet de burgemeester maar de gemeenteraad ‘aan het hoofd van de gemeente’. De burgemeester wordt als zodanig niet in de grondwet van 1848 genoemd. Wel vermeldt de grondwet: ’De voorzitter [van de raad] wordt door den koning ook buiten de leden van den raad benoemd en ook door hem ontslagen.’ Een en ander is uitgewerkt in de Gemeentewet van 1851. Ondanks alle wijzigingen die sindsdien in grondwet en Gemeentewet zijn doorgevoerd, is de basis onveranderd gebleven. Zelfs alle pogingen om de bepaling uit de Grondwet te schrappen dat de ‘voorzitter van de raad’ door de Kroon wordt benoemd, zijn tot op heden mislukt.
*Derksen, W., Tussen loopbaan en carrière; het burgemeestersambt in Nederland, VUGA Den Haag, 1980.
Eén antwoord op “SNIPPERS VAN DE STRAAT – burgemeester”