ACHTERWERK IN DE KAST – het toilet

• 

• URINEREN

Doorgaans ga ik gedachteloos aan het plassen voorbij. Weet wel dat een gezond persoon in 24 uur ongeveer 1000 tot 1500 ml urine produceert die twee tot zesmaal per dag wordt uitgescheiden. Daarbij is de urineproductie niet op ieder moment van de dag even groot. De meeste urine produceert de mens om zes uur in de ochtend.

• PRODUCTIEPROCES

Er gebeurt heel wat in het lichaam voordat er wordt geplast, waar je doorgaans ook niet bewust van bent. ‘Neurologisch gezien is het urineren een spino-bulbo-spinale reflex die onder meer wordt geregeld vanuit de nucleus van Barrington (de M-regio), die voor de benodigde gecoördineerde activiteiten, zoals contractie van de musculus detrusor, zorgt. Een ander gebiedje in de hersenen, bekend als de L-regio, zorgt er via het sympathische zenuwstelstel voor dat urine in de blaas wordt vastgehouden. Wanneer de blaas volloopt met urine, worden via afferente vezels in de plexus pelvicus de signalen naar het periaqueductale grijs in de hersenen gezonden. Dit gebied activeert op zijn beurt via andere vezels de M-regio, die vervolgens via zenuwcellen in de nucleus van Onuf zorgt voor contractie van de blaasspier en daarmee voor urinelozing. De spieren van de urinebuis zijn tijdens het urineren ontspannen’.

Wat is internet toch leuk: zoveel wetenswaardigheden zijn snel op Wikipedia te vinden.

• PISBAKKEN

Hier in huis hebben we twee toiletten. Een met een verborgen stortbak achter het muurtje waar het hangend toilet is gemonteerd en de ander waarvan de stortbak gewoon zichtbaar in beeld is.

Buiten de deur ben ik wel eens getuige van een wildplasser waar een dikke boom een richtsnoer is voor zijn straal. Dan zijn er natuurlijk de publieke pisbakken, waar je nauwelijks ongemerkt aan voorbij kan gaan. Die geur alleen al.

• 

• 

• EEN MANNENZAAK

Op 24 januari 1970 voerde Dolle Mina actie door met roze linten de plaskrullen dicht te binden om ‘plasrecht’ te eisen. In 1985 gaf de urinoircommissie positief advies over het plaatsen van automatische openbare toiletten, maar juist in die tijd werd de commissie opgeheven en is dit plan niet uitgevoerd.

Het op mannen gerichte ontwerp kwam ook in 2017 ter discussie doordat een vrouw in Amsterdam een boete kreeg voor wildplassen. De overtreder had niet gebruikgemaakt van een plaskrul omdat bij het hurken inkijk mogelijk is. Ze weigerde de boete te betalen wegens vrouwendiscriminatie. Volgens de rechter zijn de plaskrullen echter wel geschikt voor vrouwen en moest ze de boete betalen. Het leidde tot de landelijke urinoirplasactie ‘Zeikwijf’ dat internationale aandacht kreeg.

• 

• 

Overigens is de transparantie van de plaskrul van betekenis. Voor dienstdoende agenten is het hierdoor mogelijk te beoordelen of er meerdere mensen zich in een urinoir bevinden. Dit omdat in de 19e en het grootste deel van de 20e eeuw dergelijke voorzieningen door homoseksuele mannen gebruikt werden om te ‘cruisen’, een vluchtig seksuele contact.

• HAAGS STRAATBEELD

De onderstaande foto’s van het Haags straatbeeld is uit mijn jeugd, niet meer terug te vinden. Bij urinoirs moest je oppassen voor ‘kinderlokkers’. Zoals er in dat rijtje gevaren voor een Haags kind ook de waarschuwing was opgenomen om op afstand van de golfbrekers van het ‘stille strand’ te zwemmen en nooit verder in zee te gaan dan de rand van je zwembroek. De stroming was zo verraderlijk dat je zo meegesleurd kon worden. Een waarschuwing die nog wel actuele betekenis heeft.

• 

• 

• FRUSTATIES

Voor veel mensen kan een bezoek aan een toilet tot de nodige frustraties leiden. De belangrijkste redenen hiervoor zijn dat mensen de angst hebben een smerige ruimte te betreden of weinig privacy te ervaren. Er zijn allerlei grote en kleine factoren die direct en indirect beïnvloeden hoe mensen een toiletbezoek beleven, leert ons de sociale psychologie.

Zo bijkt uit onderzoek dat als mannen dichterbij een andere plassende man gaan staan, dat het dan langer duurt voordat mannen gaan plassen en dat ze korter plassen (Middlemist, et al, 1976). In extreme gevallen kan dit tot ‘plasangst’ of ‘poepangst’ leiden. Het zorgt ervoor dat mensen, zowel mannen als vrouwen, niet goed kunnen plassen of poepen in het (veronderstelde) bijzijn van anderen.

Eigenlijk zou het toiletbezoek heel normaal moeten zijn. Vroeger was het dat waarschijnlijk wel, want toen deden mensen hun behoeften in tonnen. Daar zat je op en kwam alle plas en poep van hele families bijeen. Niemand die daar om maalde. De ton werd bovendien ook nog eens in de week geleegd en zie daar en ruik het product van een hele week poepen en plassen van een heel gezin. Tegenwoordig moet alles maakbaar zijn en mogen lichaamsgeuren niet meer geroken worden. Daarvoor hebben we wc-sprays, afzuiginstallaties in de wc, en meer.

• IN GESPREK MET BERT HERMANS – UNASHAMEDLY

Het viel me op dat in de preutse Verenigde Staten het toiletbezoek daar kennelijk een uitzondering op vormde. Toen ik in 1966 voor het eerst met het voormalige cruiseschip SS Rotterdam New York bezocht, viel het me daar op dat er geen deurtjes waren voor de openbare toiletten in de Subway. Nog steeds staat het beeld me voor ogen van mannen én vrouwen die in het volle zicht vaak met een krantje of boek in de hand hun toiletbezoek volbrachten. De geur die er daarbij vanaf kwam was ook met geen pen te beschrijven!

• HURKTOILET

• 

• 

Wat andere openbare toiletten kwam ik in Frankrijk tegen. We noemden deze hurktoiletten ‘startblokken’. Het hoorde zo bij de vakantie en de andere uitjes als de ‘super marché’, die hier nog niet ingeburgerd was. Vies zeker, maar niet zo hinderlijk vies als de vervuilde potten in de treinen van de NS, waar ik dagelijks langs liep en waar de geur zich onmiskenbaar had genesteld in het balkonnetje van het treinstel. Noodgedwongen verblijf op het balkon vanwege een overvolle trein in de spits was geen pretje. Hier op vakantie kon je al hurkend boven het gat tenminste nog enige afstand houden van de aangekoekte drek en het papier rondom de pot. Wat attentie was nog wel geboden omdat de waterstraal soms ook wel verder reikte dan het gat en de startblokken overspoelde en daarmee het zomerschoeisel in de stroom meenam. Een rolletje toiletpapier of tissue op zak kon ook wel goed uitkomen voor een goede afloop.

• IN GESPREK MET VINCENT VOORHOEVE – PLÈTI – PLÈ – PLÉ

In woordenboeken vinden wij voor het woord plee drie varianten: plèti, plè en plé. Beide laatste twee vormen worden daarbij beschouwd als verkortingen van plèti. Uit de schrijfwijze blijkt wel dat dit geen Nederlandse woorden zijn. De herkomst van plee is niet helemaal zeker. De meeste hedendaagse woordenboeken brengen het in verband met het Franse petit (cabinet), het `klein(st)e kamertje’. Maar ja, het is niet duidelijk hoe die l in het woord is terechtgekomen. Daarom hebben anderen gedacht aan een verkorting van het Engelse place, een van de vele Engelse eufemismen voor `toilet’. Het woord kan worden herleid tot het Franse plaît-il: `wat belieft u’.

In betere kringen was het in de 19de eeuw nog heel gewoon om Frans te spreken. Zo wordt in de vakliteratuur een Frans dialoogje tussen een dame en een bediende in een openbare gelegenheid als volgt geschetst. Een dame: ‘Waar is hier de…, de…’? Waarop de bediende: ‘Plaît-il? (wat belieft u?)’. Om na een kleine pauze te vervolgen: ‘Ah, u zoekt de plaît-il’. Zo zou plaît-il heel goed de bron voor plee kunnen zijn.

Zeker is dat plee en pleti aanvankelijk door elkaar werden gebruikt. Koenen beschouwde deze woorden in 1907 nog als gelijkwaardig. Volgens dit woordenboek sprak men indertijd onder meer van pletipapier en pletiruimer (voor iemand die de plees schoonmaakte).

Zeker is ook dat dit soort volkse vervormingen van Franse frasen vaker voorkwamen, zelfs in dezelfde context. Zo werd het toilet in de volkstaal ook wel de piesemopsantee genoemd, een verbastering van puis-je m’absenter? (‘mag ik mij even verwijderen?’). Aan het begin van de 20e eeuw zei men ook wel op rettet gaan voor ‘naar het toilet gaan’, met een verbastering van het Franse `retrait’.

---

• IN GESPREK MET BERT HERMANS

Verder heb ik ook regelmatig gebruik gemaakt van de vele openbare toiletten in Parijs. En een groot deel daarvan is gratis te gebruiken. Je moet wel weten hoe. Vaak zijn ze onzichtbaar weggewerkt. Het gebruik ervan maken is een ervaring apart. De wc’s worden automatisch gereinigd en gedesinfecteerd. Je kunt het toilet openen via een paneel met knoppen. Let wel goed op: een geel lampje betekent dat het toilet gereinigd wordt. Ga echter nooit het toilet op direct nadat iemand naar buiten komt. De deur moet eerst dicht geweest zijn. Het automatische reinigingsprogramma start namelijk direct nadat iemand de wc-ruimte verlaat. De lichten zullen gedimd worden en de ruimte wordt dan met veel water schoon gemaakt. Misschien wel een ideetje voor een hete zomerdag?

---

• OVERGEWAAID UIT JAPAN

Zo af en toe hoor ik wat over het Japanse super-de-luxe en hypermodern toilet. Zodra je gaat zitten wordt je achterwerk aangenaam verrast. De toiletbril is voorzien van verwarming zodat je altijd een heerlijk verwarmde toiletbril hebt. Naast de bril zie je een control panel met tal van interessante knopjes die zo spannend zijn om ze allemaal uit te proberen. De display is voorzien van diverse vormen van spoelen nadat je een grote of kleine boodschap hebt gedaan. De displays van de verschillende brillen heeft vaak verschillende mogelijkheden, soms zit er ook een optie bij om alles weer droog te laten blazen. Het blijkt dat ruim de helft van de Japanners wel in zo’n toilet thuis hebben. Bij het doorspoelen heb je keuze tussen het spoelen van een grote 大 of van een kleine 小 boodschap.

• 

Is er een knop bij met een muzieknoot? Zet deze dan altijd aan, wordt in de reclamefolders aanbevolen, zo hoort de buitenwereld niets van jouw toiletgebruik.

*Otohime (音姫). Letterlijk vertaald “geluidsprinses”.

Dit is een apparaatje dat vooral in openbare toiletten in Japan voor vrouwen terug te vinden is. Doel van het apparaat is een geluid te produceren dat het geluid van het urineren overstemt. Het apparaat werd geïntroduceerd in de jaren 80 van de 20e eeuw als middel tegen de genoemde parusesis (plasangst) . Voor introductie van het apparaat spoelden vrouwen vaak herhaaldelijk het toilet door om het geluid van het urineren te overstemmen, wat tot grote waterverspilling leidde.

*Toiletslippers

Het toilet wordt door veel Japanners nog steeds gezien als een onreine plek ten opzichte van hun huis. Daarom worden vaak slippers gedragen om het toilet te bezoeken. Dit soort slippers zijn soms ook terug te vinden in openbare toiletten.

Deze blog begint met een Belgisch manneke die zonder gène in het openbaar plast. Daar spreken die Vlamingen ook vrijuit over op de media, waar in een spelprogramma het gesprek over een Japans toilet gaat. Het lijkt wel op een reclamespot van de firma Geberit, die inspringt op deze luxe trend in de lage landen van plassen en poepen.

• VOETNOOT

Ach, een poep- en piesgrapje gaat er bij nog steeds wel in. Ook zing ik op hoge leeftijd mee met het poep en piesmenuet of glimlach breed bij het broodje poep van Ome Willem: ‘Joepie de poepie!!’

Uit een interview met Flip Coppens (5). Wat vind je het leukst aan jezelf?

‘Ik lach heel veel en kan goeie grapjes maken over scheetjes. Ik zei laatst bijvoorbeeld tegen de dokter: ‘Trek eens aan mijn vinger!’ En toen liet ik een scheet!’