GEBIEDSONTWIKKELING – krassen op de muur (2)

• 

Een bijzondere vorm van kunst in de openbare ruimte is ‘Street art’. De kunstenaar voegt iets toe aan de openbare ruimte of gebouwen, zoals de graffitikunstenaars dat doen met hun spuitbussen op muren, gevels, en deuren. Levert altijd discussie op. Zijn dergelijke stillevens nu vandalisme, bekladding of is het wel degelijke een kunstuiting? Het kan ook een protestuiting zijn, voeg ik dan toe.

• 

• GRAFFITI

‘Graffiti is afgeleid van het Italiaanse woord voor ‘krassen’, graffiato. Van het oude Egypte en rotspartijen in de Syrische woestijn tot het Romeinse Rijk: overal krasten mensen teksten en tekeningen in steen om hun ongenoegen te uiten over de politiek en natuurlijk om de liefde te verklaren of gewoon wat obsceniteiten te ventileren. Stemrecht bestond niet en als je niet tot de elite behoorde, had je simpelweg niets te zeggen. Deed je wel een poging je stem te laten horen, dan was dat vaak met gevaar voor eigen leven. Tenzij je een muur gebruikte en je politieke ideeën – anoniem – deelde met iedereen die voorbijkwam. Niet voor niets treden onderdrukkende machthebbers hard op tegen degenen die de muren van een stad als megafoon gebruiken.’ (Eva Rovers. In: De Correspondent, 3 november 2018). 

• 

• 

• ANDERS KIJKEN NAAR DE ALLEDAAGSHEID

Het is niet langer vreemd dat kunstenaars zich in de openbare ruimte manifesten en buiten de conventionele regels om van de kunst. De kunstenaars verleggen de aandacht van de kunstobjecten naar de ruimte waarin deze geëxposeerd worden. De achterliggende gedachte bij wat genoemd wordt ‘community art’ is dat kunst een effect wil teweegbrengen. Het kunstwerk kan niet simpelweg bestaan en bekeken worden, maar het vraagt om een reactie, meer dan om ‘Wow, wat mooi’ en dan verder lopen. Het belang van het werk komt nadrukkelijker bij de toeschouwer te liggen. Zonder zijn reacties lijkt het kunstwerk geen zin te hebben. De definitie van een kunstwerk wordt hiermee verruimd: de reacties van toeschouwers worden niet als extrinsieke effecten van het kunstwerk beschouwd, maar maken daar intrinsiek deel van uit.

• OPTREK

In de Haagse Transvaal volgden we hoe kunst een bijdrage leverde aan de revitalisering van dit stadsdeel. ‘On the role of public art in urban development’ (Leeke Reinders & Ton van der Pennen, 2010). Het betrof Mobiel Projectbureau OpTrek, een kunstenaarsorganisatie van Sabrina Lindemann & Annechien Meier, dat tal van projecten realiseerde in deze Haagse wijk in transitie. OpTrek had zich ten doel gesteld het stedelijke vernieuwingsproces vanuit de kunst te onderzoeken en zichtbaar te maken voor een breder publiek. Wat gebeurt er, wat zijn de verhoudingen, wat gaat verloren en wat komt ervoor in de plaats? Op andere blogs op de site beschrijf ik meer over de kunstinterventies van OpTrek bij stedelijke vernieuwing en samenlevingsopbouw.

• 

• 

Veel bekendheid kreeg het Hotel Transvaal. De hele wijk was in die tussentijd van sloop naar nieuwbouw zo’n 10 jaar een hotel. ‘It is an unusual hotel, it is made of a cooperation of people in Transvaal neighbourhood; grocery shop as reception, Turkish restaurant as a breakfast room, local salons and housings which were on a demolition plan as hotel rooms’.

• 

• 

• KUNST DAAGT UIT

In de traditie van de ‘Community art’ vraagt een kunstwerk om een actieve reactie. Door kijkers te confronteren met het ‘vreemde’ worden zij gedwongen een vertrouwd alledaagse beeld en ritueel met andere ogen te zien en worden aangezet tot ander gedrag. Een m.i. leuke illustratie hiervoor: Op Youtube is het filmpje ‘The piano trap’ te vinden. Je ziet de toegang van een metrostation in Stockholm. Een trap en een roltrap zijn in beeld. De roltrap wordt aanvankelijk druk gebruikt, de trap niet. Dan wordt kunst ingezet om dit gedrag in het openbare domein te veranderen. De traptreden worden veranderd in pianotoetsen. En wat is het resultaat? Men neemt de trap en laat de roltrap links liggen.

• KUNST GETUIGT

Een ander opvallend kunstproject door de Franse kunstenaar JR op diverse plekken in de wereld uitgevoerd om kijkers andere inzichten te bieden op de alledaagse politieke werkelijkheid.

Dan zijn er de gigantische fotoportretten die de Fransman JR op muren overal ter wereld plakt. Hij begon met jongeren in de Parijse voorsteden, die hij een stem gaf door persoonlijke portretten van hen te maken en die op muren door de hele stad te plakken. Op die manier wilde hij een tegenwicht bieden aan het karikaturale en gewelddadige beeld dat de Franse media van de banlieue bewoners hadden geschapen. Zo’n aanklacht probeerde hij een tijd later uit in een van de meest gespannen gebieden ter wereld: de Westelijke Jordaanoever. Hij fotografeerde Palestijnen en Israëli’s met hetzelfde beroep – taxichauffeurs, koks, leraren – en plakte die naast elkaar op de scheidingsmuur, maar ook in acht steden aan beide kanten van de muur, zowel in Israël als in Palestijns gebied. Aan de vele voorbijgangers die hem vroegen waar hij mee bezig was, stelde hij de vraag of ze konden zien wie Palestijn en wie Israëliër was. De meesten hadden geen idee en dat was precies wat JR wilde laten zien. ‘Hoewel ze buren zijn, kennen ze elkaar alleen via de media. Voor een Israëliër zijn Palestijnen veelal terroristen die zelfmoordaanslagen plegen, voor een Palestijn zijn Israëliërs vaak soldaten die hun land bezetten en hem vernederen. Maar de werkelijkheid is oneindig meer complex.’ In dit filmpje ligt hij zijn ideeën nader toe.

• NAGEKOMEN BERICHT

11 JUNI 2020

• 

‘De muurschildering – het werk van de beroemde Franse straatartiest JR – is in de nacht van maandag op dinsdag aangebracht, net op tijd om als decor te dienen voor een persconferentie dinsdag in de open lucht van het steuncomité voor Adama Traoré. „George Floyd en mijn broertje zijn op precies dezelfde manier gestorven”, zei zus Assa daar, die al vier jaar lang actie voert voor gerechtigheid voor Adama Traoré.’ (NRC, 11 juni 2020).

---