GROETEN UIT LEIDEN – nieuw leyden

BOUWEN OP HET SLACHTHUISTERREIN 

• 

Het Slachthuisterrein is een voormalig industrieterrein aan de noordrand van de Leidse binnenstad. Door jarenlange leegstand en verwaarlozing had het een negatieve invloed op dit toch al sociaal zwakke stadsdeel. Om hieraan een eind te maken, wilde de gemeente van het gebied een nieuwe woonbuurt maken met een ongekend grote inbreng van particuliere opdrachtgevers. De opgave was ambitieus: het omvormen van een sterk vervuild ‘no-go area’ tot een aantrekkelijk woonmilieu met een mix van inkomensgroepen.

Dergelijke achtergelaten gebouwen kregen in dat tijdsgewricht een andere waardering en bestemming dan voorheen, waarbij vanzelfsprekende kaalslag van de ‘oude meuk’ een nieuw bouwterrein deed ontstaan.  Leegstand, verval en verpaupering werden vanaf de jaren 80 en 90 niet alleen als problematisch gezien. Oude vervallen gebieden en gebouwen bleken betekenis voor de stad te hebben en werd door beleidsmakers ingezet om de stad nieuwe vitaliteit te geven. Vijf panden van het voormalige slachthuis zijn bewaard gebleven en opgenomen in de nieuwe wijk.

• 

Het is in Nieuw Leyden mogelijk gebleken om in enkele jaren een flink aantal woningen in particulier opdrachtgeverschap te realiseren. De bewoners zijn niet alleen met hun eigen huis bezig geweest, er is ook energie gestopt in de gemeenschappelijke buitenruimte. Voor initiatiefnemers en bewoners was Nieuw Leyden een experiment. Een korte introductie in filmbeelden: bekijk deze trailer.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Aan de randen van het gebied zijn ook de oude, bestaande woningen opgeknapt.

• 

• 

Nieuw Leyden gaf ook een impuls aan de vernieuwing van de omgeving. Nieuw Leyden droeg onmiskenbaar bij aan de herwaardering van Leiden Noord. ‘Sociale stijgers’ vonden in dit gebied een nieuwe woning . Daarbij vergezeld door voornamelijk dertigers uit de regio. De diversiteit aan woningontwerpen en bouwstijlen spreken tot de verbeelding. Ze geven uitdrukking aan een nieuwe visie op verstedelijking en de vernieuwing van de stad Leiden als geheel.  

PARTICULIER OPDRACHTGEVERSCHAP

Nieuw Leyden kenmerkt zich vanwege het particulier opdrachtgeverschap. Hier ligt een visie aan ten grondslag dat met geïnstitutionaliseerde vormen van woningbouw de ziel uit het wonen verdwenen is. De bewoner is consument in het nieuwbouwproces. “Ik heb altijd gemeend dat mensen zelf moeten kunnen bepalen hoe hun woon- en leefomgeving eruit moet zien. Niet eens zozeer vanuit architectonisch oogpunt: het gaat mij primair om zelfbeschikking, om zeggenschap. Juist omdat het wonen zo’n elementaire waarde vertegenwoordigt moeten mensen daar zelf vorm aan kunnen geven. Zij moeten hun eigen wensen, dromen en fantasieën kunnen omzetten in een woning die als een jas om hen heen past.” (Adri Duivesteijn, geciteerd in mijn Schetsboek uit 2016, uitgegeven door IOS-Publicers, p.p.. 215-217. Duivesteijn ageert in vele toonaarden tegen de institutionalisering door zowel woningcorporaties die een boventoon voeren in het bouwproces, alswel marktpartijen (projectontwikkelaars) met een streven naar maximale winst. Het wonen is voor hen een massaproduct, een handelswaar geworden. Mede geïnspireerd door het ‘wilde wonen’ van de architect Carel Weeber en Constant Nieuwenhuis gaf hij als wethouder bij de nieuwbouw in Almere de regie terug aan de bewoner. “Toen ik in 2006 werd gevraagd wethouder Duurzame Ruimtelijke Ordening in de stad Almere te worden, was dat dan ook een uitgelezen kans Constants pleidooi in de praktijk betekenis te geven. Waar mijn inzet op een andere ruimtelijke ordening, met daarin een hoofdrol voor de burgers in nieuwe vormen van opdrachtgeverschap.” Het ‘Wilde Wonen’ was onder meer gericht tegen het allemaal in dezelfde huizen wonen en nauwelijks de kans krijgen om zich te onderscheiden. Voorbeelden hiervan zijn zeeën van identieke rijtjeshuizen, vaak geassocieerd met Vinex-wijken. Tegenover deze tendens van ‘allemaal in hetzelfde huis wonen’ stelt Weeber dat bewoners zelf zouden moeten bepalen hoe hun huis eruit ziet, opdat ze hun eigen gang kunnen gaan en daarbij niet gehinderd worden door beknellende wetten en regelgeving. De manier waarop Weeber het ‘Wilde Wonen’ ten uitvoer wilde brengen is in essentie vrij simpel. Door de overheid worden kavels uitgegeven, waarop de grondeigenaren met minimale beperkingen en welstandsvrijheid kunnen bouwen of laten bouwen wat ze willen. 

HOMERUSKWARTIER ALMERE

Homeruskwartier sinds 2006 in ontwikkeling:  bekijk trailer

Zo ontstond eind 2006 het voorstel om Homeruskwartier in het stadsdeel Almere Poort te ontwikkelen als een ‘staalkaart van opdrachtgeverschap’. In deze wijk werden meer dan 1.500 bouwkavels, met verschillende groottes en in verschillende prijsklassen, gecreëerd voor particuliere opdrachtgevers. Vanaf dat moment konden burgers in alle inkomensgroepen inhoud geven aan hun eigen woon- en leefomgeving. Het Homeruskwartier maar ook Noorderplassen-West (Almere), Overgooi (Almere), Steigereiland (Amsterdam) en niet te vergeten Roombeek (Enschede) illustreren dat een andere ruimtelijke ordening, een ander gronduitgiftebeleid en een nadruk op een faciliterende rol van de institutionele bouwwereld maken dat burgers zelf in staat zijn om een tot de verbeelding sprekend ‘labyrint’ tot stand te brengen, waarbij bij voortduring iets te ‘entdecken werde’. 

HET LABYRINT VAN CONSTANT NIEUWENHUIS

Volgens Duivesteijn is Constant één van de belangrijkste vernieuwers in het denken over de moderne naoorlogse samenleving en de rol van de stad daarin. Met zijn ideeën voor een stad waarin alles met elkaar in verbinding staat, als ware het een labyrintisch netwerk, was Constant een pionier in de naoorlogse rehabilitatie van de organische stad. Burgers zijn zelf in staat om een tot zo’n verbeelding sprekend ‘labyrint’ tot stand te brengen, waarbij bij voortduring iets te ‘entdecken werde’. Daarmee wordt het ideaal van Constant in de praktijk gebracht door de mensen die de stad maken. “Ich betrete das Labyr. Ich weiss nicht was mich erwartet. Ich weiss nicht was ich hören werde. Was ich sehen werde. Was mich erwarten wird. Was ich entdecke. Aber ich überlassen mich diesem System von materiellen und immateriellen Vorgängen.”

• 

• 

Kern van de ideeën van Constant is dat er ruimte is voor het onverwachte. Met New Babylon gaat hij uit van een alternatieve, volledig geautomatiseerde maatschappij, waarin arbeid overbodig is geworden. Hierdoor is de mens vrij om zich volledig te richten op het ontwikkelen van creatieve ideeën. De bewoner van New Babylon, de Homo Ludens. de spelende mens geïntroduceerd door de Nederlandse historicus Johan Huizinga, bepaalt zelf het steeds veranderende uiterlijk van zijn of haar leefomgeving, zonder beperkingen of grenzen. In Constant’s eigen woorden: “New Babylon biedt slechts minimale voorwaarden voor een gedrag dat zo vrij mogelijk moet blijven. Elke beperking met betrekking tot bewegingsvrijheid, elke beperking met betrekking tot het creëren van stemming en atmosfeer moet worden verhinderd. Alles moet mogelijk blijven, alles moet kunnen gebeuren, de omgeving wordt gecreëerd door de activiteiten van het leven en niet andersom.” Zijn New Babylon is als het ware een protest of aanklacht tegen het modernisme dat door de strikte functiescheiding – zoals bijvoorbeeld het Congrès International d’Architecture Moderne (CIAM) dat bepleitte – toch vooral een verstarring van een stedelijk leven voorstond. Door wonen, werken, recreatie en verkeer elk een afzonderlijke plek te geven ontstond er weliswaar een geordende maar tegelijkertijd een levenloze stad.