IN GESPREK MET BERT HERMANS – kunst aan boord

• 

Ha Bert,

In mijn blog over de ‘Kunst in de bouw’ stip ik aan dat er op het S.S. Rotterdam het nodige aan kunst bij de bouw is aangebracht. Ik weet dat jij mensen op het schip rondleidt en de vraag is of jij dat hier ook wilt doen.  

• 

Ha Ton, 

Natuurlijk voldoe ik graag aan je verzoek om iets meer te vertellen over de kunst aan boord van het S.S. Rotterdam, het voormalige cruiseschip dat nu afgemeerd is aan de kade op Katendrecht in Rotterdam. 

• OP STOOM

‘Ik had destijds het genoegen om tussen mijn militaire dienst en de aanvang van mijn studie in 1966 met dit prachtige schip van de Holland-Amerika Lijn (HAL) op een aantal reizen naar New York en op een aantal cruises als bemanningslid mee te mogen varen. Ook toen al vielen me de prachtige kunstwerken die er aan boord waren op. Het stoomschip, afgekort als S.S. Rotterdam, was destijds bij de ingebruikname in september 1959 het vlaggenschip van de HAL. Het schip had een vooruitstrevend ontwerp en de variabele indeling was voor die tijd revolutionair. Die werd onder andere mogelijk gemaakt door een ingenieus ontworpen trappenhuis met uitschuifbare wanden waarmee de twee klassen van elkaar werden gescheiden en elkaar over het hele schip niet konden tegenkomen of zien. Het fraaie trappenhuis is geïnspireerd op het trappenhuis in kasteel Chambord aan de Loire: het jachtslot van de Franse koning Frans I. De schroefvormige trappen passen in elkaar als twee evenwijdige spiralen en stellen personen in staat elkaar ongezien te passeren.

• 

• ARCHTECTEN – ONTWERPERS – KUNSTENAARS

Architecten, ontwerpers en kunstenaars vormden een uitgebreid netwerk dat beeldbepalend was voor de totstandkoming van deze kunst uit de jaren vijftig. De inrichting van het schip werd door de hoofddirecteur van de HAL, W.H. de Monchy, aan 8 verschillende architecten gegund, die op hun beurt weer samenwerkten met een aantal topkunstenaars uit die tijd. Zo ontwierp Han van Tienhoven o.a. de prachtige eetzalen – Odyssee en La Fontaine – en het centrale trappenhuis. Carel Wirtz ontwiep de Smaking Room, Card Room en de Foyer en Joost Schuil ontwierp met zijn bureau Mutero de overweldigende Ritz Carlton (later omgedoopt tot Grand Ballroom). De grote Queen’s Lounge en aangrenzende Ocean Bar waren het ontwerp van Herman Pieter Mutters en Cornelis Elffers bouwde het Auditorium dat, toen het schip in de vaart kwam, het grootste theater op zee was. De bekende Rotterdamse architect Hugh Maaskant ontwiep het mysterieuze binnenzwembad. Voor het bouwen van alle ruimtes aan boord werkten de architecten nauw samen met bekende interieurfirma’s als De Nijs, Pander, en Eckhart en het stofferen lieten ze over aan handweverijen en tapijtknoperijen als Edmond de Cneudt en Het Paapje. Voor de samenwerking met de kunstenaars kozen de architecten vaak degenen die ze al kenden van de bouw van andere schepen en soms werden ook familieleden door de architecten ingeschakeld zoals Herman Pieter Mutters die zijn echtgenote Petronella Mutters-Roth vroeg om een wandkleed te maken voor de Queen’s Lounge en die zijn zwager vroeg om in dezelfde zaal een balustrade te maken. Architect Cornelis Elffers betrok op zijn beurt, zijn broer Dick bij het ontwerp van het auditorium voor de vervaardiging van het keramische kunstwerk ‘Leven’ en zij waren niet de enigen.

• VAN DIE TIJD

Sommige van de aanwezige kunstwerken van het SS Rotterdam waren geïnspireerd door de actualiteit van die tijd. Een voorbeeld daarvan in het ‘Zonneschip’, een schilderij van Willem Akkermans. De voorstelling is nogal bijzonder: een papyrusboot die de met de zon versmolten planeet Saturnus vervoert, omgeven door banen met elektronen. Akkermans verwees daarbij naar het thema atoomenergie dat in de jaren vijftig erg actueel was. Onder Amerikanen stond het kunstwerk bekend als ‘The flying hamburger’.

• 

• KLEURRIJK

Het kunstwerk van Wally Elenbaas in de Tropic Bar beslaat de hele wand tegenover de bar heeft een oppervlakte van dertig vierkante meter. In zijn atelier beschilderde Elenbaas paneel na paneel met felgekleurde bladeren, bloemen en muziekanten bij een ondergaande zon.

• 

• IN BRONS

Op het schip zijn ook veel sculpturen in brons te vinden. Dat geldt voor een van de twee beeldjes van Henny Epple – de Wit Huberts die in twee hutten waren te vinden. Eén ervan is nog bewaard gebleven en staat nu in de Lynbaan-vitrine. Ook de sculptures van Geurt Brinkgreve zijn nog aan boord en in het trappenhuis terug te vinden. De bronzen beeldjes stellen de hoofdspelers voor uit Shakespeare’s blijspel ‘The Tempest’. Het is een liefdesverhaal waarin twee telgen uit rivaliserende families elkaar na allerlei avonturen vinden en zo hun families weten te vinden. In het verhaal veroorzaakt de luchtgeest Ariël een storm waardoor het schip vergaat.

• 

Interessant zijn ook de bronzen reliëfs van Peter Roovers, voorstellende ‘De Zwaanridder’ en Elsa van Brabant’ uit de romantische opera ‘Lohengrin’ van Richard Wagner. De reliëfs hangen naast de ingang van het theater.

• 

• 

• VOETNOOT

IN GESPREK MET ‘VRIENDEN VAN STOOMSCHIP ROTTERDAM’

‘Op 13 september 1958 werd het ss Rotterdam te water gelaten bij de Rotterdamsche Droogdok Maatschappij (RDM). Het schip kwam op 3 september 1959 bij de Holland-Amerika Lijn (HAL) in de vaart als vlaggenschip. Tot 1997 voer zij voor de HAL. Daarna voer het schip als S.S. Rembrandt tot september 2000 voor Premier Cruises. Zij behoort tot de meest succesvolle schepen die de wereldzeeën hebben bevaren met behoud van haar oorspronkelijke karakter. In 2000 werd het schip uit de vaart genomen en lag het stil op de Bahamas. De ‘Stichting behoud stoomschip Rotterdam’ begon in 2001 een reddingsactie met als resultaat dat het schip sinds augustus 2008 in de Rotterdamse haven ligt afgemeerd. De stichting presenteert zich sinds 2009 als ‘Vrienden van stoomschip Rotterdam’. Zij is niet de eigenaar of exploitant van het schip. In overleg met de eigenaar-exploitant WestCord Hotels streeft de stichting naar een duurzaam en cultuurhistorisch verantwoord gebruik van het schip. De stichting blijft zich inspannen voor behoud en herstel van de cultuurhistorische waarden, die niet mogen lijden onder de commerciële exploitatie. De vorige eigenaar (Woonbron) heeft gezorgd voor een grondige renovatie, waardoor het S.S. Rotterdam – ‘overeenkomstig de visie die wij in 2001 hadden’ – nog vele jaren voor allerlei doeleinden kan worden gebruikt.

De collectie van de ‘Vrienden van stoomschip Rotterdam’ omvat vele historische materialen. Een groot deel daarvan is aan hen geschonken of in bruikleen gegeven. Zo veel mogelijk materialen worden tentoongesteld in de vitrines aan boord. Hier enkele uit de collectie.

• 

• 

• 

•