GEBIEDSONTWIKKELING – kunst in de bouw

• EEN BERICHTJE

‘De sloop van het oude Theater Zuidplein in Rotterdam is in volle gang en daarmee dreigden ook de ornamenten van de voormalige Groote Schouwburg te verdwijnen. Een actie om de kunstwerken te behouden, heeft succes gehad: ze krijgen waarschijnlijk een plek in het Zuiderpark.’ (AD, 13-08-2020).

• 

Na even in de vergetelheid te zijn geraakt, krijgt de monumentale kunst uit de wederopbouwperiode weer aandacht. Het behoort tot het culturele erfgoed waar in de meeste gevallen heden ten dage zorgvuldig mee wordt omgesprongen. Dat is aan de orde omdat veel gebouwen waar in de bouw kunst een onlosmakelijk deel van was, aan sloop of herbestemming onderhevig is.

Het gaat om kunst aangebracht op gevels, wanden, vloeren en plafonds. van gemeentehuizen, postkantoren, scholen, kerken, bioscopen en theaters, waarmee uitdrukking werd gegeven aan stemmingen van verbondenheid, harmonie en saamhorigheid. Begrippen die horen bij een wederopbouw en daadwerkelijk uitgedrukt werden in realistische of abstracte kunstvormen. Dit werd mogelijk gemaakt door de ‘1.5 % regeling’. Van de totale bouwkosten van een – meestal publiek – gebouw moest 1,5% aan aan kunst besteed worden. Een samenwerking tussen opdrachtgever, kunstenaar en architect komt daarmee in die periode in een stroomversnelling.

Zo kan een voorbijganger die nu langs de brede wegen van de Rotterdamse binnenstad gaat, de (bank)gebouwen opmerken die rijkelijk voorzien zijn van ornamenten en figuratieve kunst die bloei en voorspoed uitdrukken. Eendachtig architect Jaap Bakema, beeldbepalend voor de Lijnbaan e.o.: “Huizen, steden, gebouwen worden niet alleen gebouwd om bescherming te bieden tegen de elementen, maar ook omdat we intuïtief verstandhouding zoeken met de totale ruimte waarin alles is en wordt”.

Bert Hermans maakte die wandeling en stuurde deze foto’s op.

• 

• 

• 

• 

• 

Een veelheid aan technieken, beschikbaarheid van materialen en opvattingen over monumentale wandkunst evalueren mee in die naoorlogse periode. In de documentaire Gaten in de Muur van architect en filmmaker Willem Jan Schouten zegt de graficus, beeldhouwer en monumentaal kunstenaar Johan van Reede (1921-2016): “Na de oorlog had je eerst de periode van wandschilderen, daarna kwamen de mozaïeken. Toen is bij mij de interesse in baksteen en reliëfs begonnen. Een grote hoeveelheid boeken staan me ter beschikking over de kunst uit die periode en uit de bibliotheek leen ik:

• Kunst van de wederopbouw in Nederland 1940-1965. Experiment in opdracht
  Auteur:Frans van Burkom, Yteke Spoelstra, Simone Vermaat
  Uitgever: nai010 uitgevers

Kunstenaars worden in dit boek besproken zoals Dick Elffers, Wally Elenbaas, Louis van Roode en Karel Appel die streefden in de sobere naoorlogse jaren naar een synthese van kunst en architectuur. Aanvankelijk voornamelijk figuratief, de kunst moest immers herkenbaar en begrijpelijk zijn. De kunst moest, zoals gezegd, het verlangen naar een collectieve en samenbindende samenleving verbeelden, die moest herstellen van de gevolgen van de oorlog. Een diversiteit aan materiaal keuze en techniek keuze is in deze kunstwerken te herkennen. Bijzondere technieken zoals sgraffito en glas in beton werden herontdekt of nieuw ontwikkeld. Meer abstract werk kwam tot stand zo rond 1955, met Cobra als een voortrekker en inspiratiebron.

• SNAP SHOTS (onder constructie, ofwel ik rijd nog rond met de camera in de aanslag)

• 

• 

• 

• IN GESPREK MET BERT

Ja Ton,

Je geeft zo een prachtig beeld van de wederopbouwkunst. Het beeld van ‘Nakie van Blakie’ of ‘BankBilJet’ hangt nu op een andere plek dan de oorspronkelijke aan het bankgebouw op de Blaak in Rotterdam.

Heel interessant, en voor velen onbekend, is ook de kunst van de Steigerkerk. Dat is een rooms-katholieke parochiekerk en aangrenzend dominicanerklooster in de binnenstad van Rotterdam. Officieel is de kerk gewijd aan Dominicus en het klooster aan Petrus van Verona. Vanwege de ligging van kerk en klooster aan de Steigersgracht is het beter bekend als de Steigerkerk, de Steigersekerk, Citykerk Het Steiger of kortweg Het Steiger. In 2013 is Het Steiger opgenomen in het Beschermingsprogramma Wederopbouw 1959-1965. In juni 2016 is de kerk als rijksmonument erkend. “Het is een uniek voorbeeld van Modern Eclecticisme. Het complex is vrijwel volledig is oorspronkelijke staat. De combinatie van parochiekerk met klooster uit deze tijd en in deze staat maakt het geheel uniek. Door het gebruik van zichtlijnen (vanaf de Vlasmarkt en de Nieuwstraat), hoogteverschil (de kerk ligt op een verhoogd plein) en architectonische elementen (imponerende gevels, blikvangende klokkentorens), heeft het geheel een monumentale uitstraling.”

Verder verwijs je terecht naar het boek ‘Kunst van de wederopbouw in Nederland 1940-1965’. Een paar van de kunstenaars die in dit boek worden besproken, zoals Dick Elffers en Wally Elenbaas, hebben ook prachtige kunstwerken gemaakt voor het voormalige cruiseschip SS Rotterdam. Ook een voorbeeld van kunst uit de jaren ’50 en zeer de moeite waard om een keer (elke laatste zondag van de maand) een kunsttour aan boord te maken (zie: https://ssrotterdam.nl/evenement/kunsttour-2/)

• 

•