Beeld: Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis
- VOC MENTALITEIT
Robert van Gijsel. Volkskrant, 30 september 2020.
‘Dinsdag verscheen het boek dat Amsterdam in staat moet stellen ‘de identiteit van onze stad opnieuw te definiëren zonder de ballast van het verleden’. In de titel, De slavernij in Oost en West, ligt al een deel besloten van de conclusie die de veertig betrokken onderzoekers hebben getrokken: dat niet alleen de West-Indische Compagnie (WIC) betrokken was bij slavenhandel en slavenarbeid, maar dat ook de VOC – de Verenigde Oost-Indische Compagnie – zich daaraan heeft bezondigd.
Dit impliceert een sterke betrokkenheid van Amsterdam bij de slavernij, zegt Pepijn Brandon, een van de vier redacteuren van het boek. ‘Want de VOC had een grote Amsterdamse component. Tot voor kort droeg die bij aan het positieve zelfbeeld van Amsterdam. Maar slavernij is daarmee niet verenigbaar. De VOC was niet alleen een ondernemende, succesvolle handelsmaatschappij. Ze was structureel betrokken bij uiteenlopende vormen van slavernij. En daarbij waren Amsterdamse kooplieden en Amsterdamse bestuurders op hun beurt per definitie betrokken.’
En het verhaal wordt nog weerbarstiger als het gaat om ‘de mentale doorwerking van drie eeuwen slavernij tot op de huidige dag’. Om hedendaags racisme dus. Mensen die zich niet bewust zijn van hun racisme worden daar niet graag op aangesproken, hebben de onderzoekers geregeld ondervonden. ‘Die mensen omarmen wel probleemloos de tolerantie, de handelsgeest en andere mooie residuen van de 17de eeuw, maar niet de slavernij die daar evengoed bij hoorde. Je kunt als samenleving niet honderden jaren bij iets ingrijpends als slavernij betrokken zijn geweest zonder dat dit maatschappelijke sporen nalaat.’
De nu levende mensen kunnen zich evenmin verbergen achter de onwetendheid van hun voorouders – voor wie slavernij nu eenmaal onderdeel zou zijn geweest van de natuurlijke orde der dingen. ‘Dat is een taaie mythe’, zegt Jouwe. ‘Slavernij is altijd omstreden geweest, en moest dus altijd worden gerechtvaardigd met gelegenheidsargumenten, hetzij ontleend aan de Bijbel hetzij aan de rassentheorieën die tijdens de Verlichting opkwamen. Slavernij was niet alleen met de elite verbonden, ook met de gewone man en vrouw.’
- IN THE GHETTO
Pepijn de Lange. Volkskrant, 29 september 2020.
Dinsdag overleed Mac Davis (Lubbock, Texas, 1942) aan de complicaties na een hartoperatie in Nashville, Tennessee. Hij is 78 jaar geworden. Hij was een grootheid in de Amerikaanse muziek, zonder een overbekende naam te zijn. Mac Davis dankt zijn vaste plek in de muzikale eregalerij aan de liedjes die hij schreef voor onder andere Elvis Presley, zoals het weldadig larmoyante In the Ghetto,
Rond In the Ghetto, dat in 1969 een gigantische hit werd voor Presley, hangt een wolk van geruchten en anekdotes. Zo zou Davis het nummer hebben geschreven voor de zwarte entertainer en zanger Sammy Davis Jr. Om uit te testen hoe het nummer viel, speelde hij het voor een gezelschap van Amerikaanse burgerrechtenactivisten, waaronder de beroemde activist en politicus Jesse Jackson. En toch kwam het lied, over een jongen die opgroeit in een straatarme wijk van Chicago, in de misdaad belandt en wordt doodgeschoten, uiteindelijk bij Presley terecht. Na de onvergetelijke vertolking door The King werd het nummer nog uitgevoerd door tientallen wereldsterren, van Dolly Parton tot Marilyn Manson en Nick Cave.
- WANDELEND DE WERELD OVER IN 1911
Wim Willems in zijn werkkamer, omgeven door foto’s uit zijn boek. © Frank Jansen
Albert Kok. AD, 26 september 2020.
‘Ze hadden allebei alleen de lagere school doorlopen. Groeiden op in een tijd en in een omgeving waarin je deed wat je vader deed. Dus was het knap bijzonder dat Frans van der Hoorn en Gerard Perfors uit de Schilderswijk ruim een eeuw geleden een voettocht maakten helemaal naar het Midden-Oosten. ,,Zij moesten breken met hun milieu om een betere versie van zichzelf te worden.’’
Wim Willems: ‘Ik kom uit de Copernicusstraat. In het Valkenboskwartier. Als zoon van een haagse metselaar en een immigrante uit Overijsel. Ging alleen om met de kinderen uit de straat. Zocht je het per ongeluk even verderop dan liep je risico op je bek te worden geslagen. ‘Een dubbeltje wordt nooit een kwartje’ werd me al heel vroeg ingeprent. Een boek lezen? Dat was niet ‘voor ons’. Daar verpest je alleen maar je ogen mee, zei mijn moeder. Dat ik naar de Mulo ging vond zij al een vorm van studeren. (…) In dat opzicht heb ik wel wat gemeen met de mensen over wie mijn boek gaat. Ook zij hadden geen genoegen genomen met het milieu waaruit zij kwamen. Zij lazen niet alleen boeken, ze leerden hun talen spreken. En: ze werden geheelonthouders. Dit bij wijze van protest tegen hun vaders die hun enige troost meenden te vinden in de jeneverfles. Want er werd wat gezopen die tijd. Alcoholisme wat een groot maatschappelijk probleem in die vroegere arbeiderswijken. Zij vonden troost en inspiratie in cafe’s voor geheelonthouders. Waar ze gegrepen werden door socialisten die kwamen uitleggen waarom het goed was om genotsmiddelen af te zweren en vegetariër te worden. Om op die manier de arbeiders te verheffen. En zo kon het gebeuren dat Frans van der Hoorn en Gerard Perfors uit de Schilderswijk ruim een eeuw geleden een voettocht maakten helemaal naar het Midden-oosten. (…) Leven deden ze deels van de wind, deels ook van de verkoop onderweg van de portretkaarten met teksten van het land van hun doorkomst. Met op die kaarten korte teksten over hun kijk op de dingen en het doel van hun reis. (…) Maar wat me vooral trof was hun moed. Zij hadden het lef om alles af te schudden wat knelde in hun jonge leven.’
Op de vraag naar zijn moedigste moment in zijn leven antwoord Willems: ‘Dat was het moment dat ik ontslag durfde te nemen als jongste bediende bij de verzekeringsmaatschappij. ‘Dat red je niet’, zie het hoofd van de administratie, ‘daar ben je veel te consciëntieus voor’. Maar nadat ik opgezocht had wat consciëntieus betekende, waagde ik de sprong. Iets wat niet normaal was voor iemand die kwam uit een familie waarin het vak van metselaar van vader op zoon werd doorgegeven.’ Hij schopte het lang na de genoemde mulo uiteindelijk tot hoogleraar. Gaf les op de campus Den Haag van de Leidse Universiteit. Maar hij vindt het niet nodig om trots te zijn wat hij heeft bereikt. ‘Een gevoel van trots is niet iets wat ik heb meegekregen van huis uit. Dat is wel jammer.’ (…) ‘Ik ben eigenwijs en volg mijn eigen pad, maar dat is wat anders dan ’trots’. Voor zover ik twijfel heb, dan compenseer ik dat met een enorme drive. Zodra ik ergens enthousiast over word, gaat er een innerlijke vlam branden. Zolang die vlam brandt zal ik er alles aan doen om te voorkomen dat die vlam uitdooft. Dat is precies ook wat ik herken in die wereldwandelaars.’
Bij uitgeverij Querido verscheen dinsdag ‘De Wereldwandelaars’.
Met veel enthousiasme vertelt Wim over zijn boek in het radioprogramma Nieuwsweekend op zaterdag 3 oktober 2020.
- IN GESPREK MET WIM WILLEMS
Het was me niet eerder opgevallen. De W in de voornaam en de W waarmee zijn achternaam begint. Zijn naam duikt op deze website meer op. Zoals hoe we eens met elkaar in gesprek raakten. Zonder het toen van elkaar te weten zwierven we uren rond in de boekwinkel van Ran in de Copernicusstraat. We woonden op een steenworp afstand van elkaar en stapten op de halte van lijn 12 naar het strand. We begeleidden een promovendus die het leven in de Schilderswijk bestudeerde.
- ONTWORSTELING UIT HET OUDERLIJK MILIEU
Radio interview met Philip Snijder. ‘Nooit meer slapen’ VPRO radio, 30 september 2020.
In Philip Snijder’s nieuwe roman “het Smartlappenkwartier’ vormt het Bickerseiland een biotoop op zichzelf: een mythisch, beklemmend eiland, bevolkt door een kluwen familieleden wier primitieve liefde de hoofdpersoon naar de keel vliegt. In eerdere boeken wordt op zowel aangrijpende als hilarische wijze verteld hoe deze jongen zich probeert los te worstelen uit de strop van de familieband. In Het smartlappenkwartier staat de moeder centraal, een vastgeroeste Bickerseilandse tot op het bot, ongeschoold, wereldvreemd. Op een zondagmiddag is ze opeens verdwenen. Als ze zich ’s avonds meldt, is het familiealarm al afgegaan, maar alleen haar zestienjarige zoon krijgt het telefoonnummer waarop ze te bereiken zou zijn. Hij stapt op zijn Puch en verdwaalt in de herinneringen aan hun gezamenlijke verleden, waarin strijd, haat en schaamte de boventoon voeren.
- FORUM ROTTERDAM
De Architect, 30 september 2020.
‘In klein gezelschap vond op 24 september 2020 de officiële opening plaats van het grootste binnenstedelijke herontwikkelingsproject in de Rotterdamse binnenstad van de afgelopen jaren, FORUM Rotterdam. De openingshandelingen van dit multifunctionele project vonden plaats in het theater van boekhandel Donner.
FORUM Rotterdam ligt in het hart van de belangrijkste winkelstraten tussen de Coolsingel, het Binnenwegplein, de Lijnbaan en de Beurstraverse en bestaat uit ongeveer 64.000 m2 ruimte voor winkels, horeca, kantoren en wonen. Het project is gestart in de nazomer van 2017 en is vanaf 2019 gefaseerd opgeleverd aan de verschillende eindgebruikers en beleggers. Het laatste onderdeel van het project wordt opgeleverd in oktober 2020.
FORUM Rotterdam bestaat uit vijf deelprojecten: het gerenoveerde Rijksmonument aan de Coolsingel, de herontwikkeling en uitbreiding van de Lijnbaan winkels, de Primark nieuwbouw, de herontwikkeling van de oude kantoortoren tot 103 appartementen en de realisatie van een volledig nieuwe ondergrondse expeditiekelder, die alle projectonderdelen met elkaar verbindt.
FORUM Rotterdam is ontworpen door een Rotterdams architectenteam van internationale faam, bestaande uit OMA (Office for Metropolitan Architecture) en WDJA (Wessel de Jonge Architecten).
Artist impressie. Multi Netherlands.
- IN GESPREK MET BERT
‘Toch nog even een kleine aanvulling op ‘Forum Rotterdam’. Het voormalige bankgebouw van de Rotterdamsche Bankvereeniging (Robaver) in het centrum van Rotterdam is ontworpen door architect H.F. Mertens. Het was het eerste grote bouwproject in het, in mei 1940, verwoeste stadscentrum van Rotterdam. Het staat op de plaats waar tot 1940 het Coolsingelziekenhuis stond, dat in het bombardement werd verwoest. De bouw de Rotterdamse Bank werd gestart in 1941 maar vanwege de algemene bouwstop pas voltooid in 1949. Boekhandel Donner zit nu, zoals je ook schrijft, in het gebouw. In het midden daarvan staat het beroemde ‘Raam van Copier’, dat inmiddels ook voor het publiek is ontsloten. Het Raam van Copier is een zoekplaatje. Het raam in het monumentale trappenhuis was jarenlang verborgen gebleven voor het publiek en is nu weer te bewonderen met 180 afzonderlijke gezandstraalde ruiten die samen een bonte ode aan Rotterdam brengen.
Foto : Novi Zijlstra
Andries Dirk Copier (1901-1991) werd geboren in Leerdam. Hij werkte hij zich op als artistiek leider en hoofdontwerper van de Glasfabriek aldaar. Hij legde zich vooral toe op vazen en servies, waarvan de massaproductie in die jaren op gang kwam. Ook werkte hij in opdracht voor derden. In 1938 werd hij gevraagd voor het ontwerpen van glaspanelen aan boord van het s.s. Nieuw Amsterdam, een schip van de Holland-Amerika Lijn (HAL) en volgens sommigen de mooiste die ooit gevaren heeft. Een jaar later kreeg hij eenzelfde opdracht voor het m.s. Oranje van de Amsterdamse Koninklijke Nederlandse Stoomboot Maatschappij (KNSM). Dat waren grote objecten, maar het meest omvangrijke kunstwerk was toch het raam dat hij na de oorlog ontwierp voor de nieuwbouw van toen nog de Rotterdamsche Bankvereeniging op de Coolsingel.
Het glaskunstwerk in het bankgebouw is niet de enige nalatenschap van Copier in Rotterdam. Museum Boymans van Beuningen heeft meer dan 700 objecten van de glaskunstenaar in zijn collectie. Zolang de renovatie van het museum en de bouw van het Depot ernaast duren, is deze verzameling nog niet te zien. Maar het Raam heeft de stad Rotterdam weer terug.
- DE HAAGSE BIEB
Bart Dirks. Volkskrant, 2 oktober 2020
Mecanoo Architecten is onder meer verantwoordelijk voor de renovatie van de New York Public Library en ontwierp het interieur van de LocHal, de in 2019 geopende en veelgeprezen bibliotheek van Tilburg. ‘Een bibliotheek gaat over elkaar ontmoeten en kennis delen’, zegt Houben. ‘Je kunt er nog steeds boeken lenen, maar de functie verschuift van collectie naar connectie. De een komt er voor boeken, de ander met zijn laptop.’
De Haagse bibliotheek maakt deel uit van het 25 jaar oude stadhuis, ofwel het ‘IJspaleis’. De Amerikaanse architect Richard Meier maakte destijds ‘een prachtig gebouw, maar lastig te herkennen als bibliotheek omdat het ontworpen is als deel van het stadskantoor’, aldus Houben. In Den Haag wil Houben de interieurs diverser maken. ‘In één bibliotheken zitten in feite heel veel kleinere bibliotheken. Een studieplek moet een andere sfeer uitstralen dan de kinderbieb of het stadscafé.’ De VVV gaat weg uit de ingangshal, terwijl de collectie van het Koninklijk Conservatorium erbij komt. Op de vijfde en zesde verdieping is een debatcentrum gepland met als werktitel SPUI68, verwijzend naar het adres. Ook komt er een dakterras.
Impressie. De Jeugdafdeling.
Impressie. De entree
- SAMEN NAAR DE BIEB
Op de website richt ik meer ruimte in voor de bibliotheek en de betekenis van deze ontmoetingsruimte. Deze Bieb is nog open (2); De Bieb is open (1); Groeten uit Tilburg (2).
Illustratie Ted Struwer
Altijd weer een prachtig nummer.