‘WYBERTJES’ & SCORIA
In de beslotenheid van het Papaverhof van Jan Wils, afgeschermd ook van het straatverkeer van de drukke Laan van Meerdervoort, kijk ik weer rond. Jan Wils creëerde zo’n 100 jaar geleden deze tuinstadswijk. Het complex is als het ware een synthese van de esthetiek van de Stijl en de kubistische baksteenarchitectuur van de Nieuwe Haagse School. Het bestaat uit 68 woningen rond een centraal groen plein van 70 bij 50 meter. Wils heeft op een klein stukje grond een maximaal bouwvolume weten te creëren door tegenover één woonblok precies hetzelfde blok, maar dan 180 graden gedraaid, neer te zetten. Voor het model keek Wils naar Britse arbeiderswoningen. Hij nam hun kernwaarden van licht, lucht en ruimte over in zijn ontwerp. Vandaar ook het plantsoen in het midden, voor het uitzicht op zogeheten ‘zichtgroen’. De Stijl-kunstenaar Vilmos Huszár verzorgde het glas-in-loodwerk, dat nog altijd in de huizen zit. Berlages invloeden komen terug in het tuinpad naar de voordeur. Dat lijkt op de lange corridor van Berlages Gemeente(Kunst)museum.
* Marcel Teunissen. De Papaverhof van Jan Wils. Nai010 uitgevers.
- ‘WYBERTJES’
Ik kijk naar de stoep en de tegels in het hof zijn mij bekend, de ‘wybertjes’. Ik groeide op even verder in dit deel van Den Haag. Met mijn driewielertje hobbelde ik over deze steentjes van de ene kant van de Fahrenheitstraat naar de Laan van Meerdervoort en weer terug. Ze zijn voor mij zo verbonden met Den Haag.
- LEIDEN
De steentjes kwam ik later op meer plekken tegen. Zoals op wat ik noem ‘de mooiste brug van Leiden’, de Vreewijkbrug. Op het voetgangersgedeelte liggen die Wybertjes. Het is de brug van de Witte Singel naar de Kaiserstraat. Hoe vaak reed ik niet met de fiets over deze brug naar het Academiegebouw aan het Rapenburg? Keek altijd even opzij.
1901. Het pontje werd vervangen … 
… door de Vreewijkbrug
- SCORIA
Zo her en der verspreid in Den Haag liggen nog wel wat Scoriastenen. Op mijn jongensfiets reed ik vanuit de Fahrenheitstraat de duinen in. Daar passeerde ik een parkeerplaats voor de bezoekers van de Bosjes van Poot, het duingebied en het Stille strand, herkenbaar gemarkeerd door die glimmende blauwe stenen. Daar nam ik dan het duinpad richting de haven. In het havengebied en op de Boulevard van Scheveningen was het ook volop betegeld met Scoriastenen. Maar het allermooiste was het om met de fiets aan de andere kant van de Boulevard over de weg naar de Watertoren te hobbelen. Moet binnenkort eens kijken of die blauwe stenen de vernieuwingen van de jaren hebben doorstaan.
- SLAKKEN EN STRAATSTENEN
‘In het Victoriaanse Engeland werden er miljoenen tonnen staal geproduceerd aan het einde van het proces bleven er tonnen afvalslakken over. De slakken werden voor wegen en ophoging van het land gebruikt totdat een eigenaar van een steenfabriek bedacht dat de slakken tot stenen verwerkt konden worden. Door de staalresten kregen de stenen een gladde blauwgrijze oppervlakte De stenen vonden gretig aftrek en werden ook als ballast in zeilschepen gebruikt, zo werden de stenen ook buiten Engeland veelvuldig gebruikt, Nederland was een van de eerste afnemers van de Scoria Brick en de gemeente Den Haag was vaste klant’ (Wikipedia).
- GRONINGEN
Geregeld kwam ik in Groningen. Jarenlang was het een mij geliefde stad om onderzoek te doen. Een stad waar met daadkracht aan veel stedelijke vernieuwing vorm wordt gegeven, mij doorgaans zeer aansprekend. Natuurlijk vallen waar gewerkt wordt spaanders, waar over gemord werd en nog wordt. Het stadshart krijgt in die dadendrang waarmee de stad zich wil onderscheiden, al geruime tijd aandacht. Zo wordt In het Structuurplan van 1987 de binnenstad het ‘intensiveringsgebied’ genoemd, om aan te geven dat de vernieuwing van alles en nog wat kan omvatten. In dat perspectief werden de straten eens voorzien van een nieuwe gele baksteen. “Het beeld van de openbare ruimte was heel chaotisch, al die verschillende bestratingspatronen, overal afvalbakken en uitstallingen. Overal containers. (…) Daarom wilden we niet een modieus dingetje ontwerpen, daarmee zou je alleen maar iets toevoegen aan de rommel die op straat stond. Er moest iets anders gebeuren.” De discussie resulteerde erin dat de binnenstad hetzelfde grondvlak moest krijgen. “Wat kleur betreft heb je niet zoveel keuze. Behalve geel kun je grijs nemen, of iets rooiigs. Maar veel gevels in Groningen zijn al van rode baksteen en dan kloekt het zo aan elkaar vast. In elk geval wilden we gebakken klinkers, een traditioneel product. Geen betonklinkers of hardgebakken klinkers, dat geeft een soort badkamereffect” aldus Francine Houben van Mecanoo.
Met de dienstfiets reed ik dan rond over dit opvallende plaveisel op weg naar de verschillende andere te vernieuwen delen van de stad: de Indische buurt, de Korreweg- en de Oosterparkbuurt. Ik liet me dan wegwijzen door een lint dat door de stad getrokken is, dat de straten belijnen. Een lint bestaande uit … die blauwe Scoriastenen. Ze bleken opgeslagen te zijn op de gemeentewerf en waren eens de ondergrond van de Poelestraat en hadden nu een nieuwe bestemming gekregen, integraal onderdeel van de bestrating van de binnenstad.
Brugstraat Groningen.
* Gemeente Groningen (1997). Binnenstad Beter. Een nieuw hart voor Groningen vanuit 24 gezichtspunten.
- VOETNOOT
Frans de Leef vereeuwigt de 90-jarige Papaverhof
Ha Ton, een leuk stuk weer. Hoewel het over de blauwe stenen gaat heb ik als oud inwoner van Groningen vooral herinneringen aan de gele klinkers, die werden gelegd in de tijd dat ik in de stad woonde. Ik had er gemengde gevoelens bij. Enerzijds zijn ze mooi en heel herkenbaar, anderzijds is het streven naar uniformiteit naar mijn smaak doorgeslagen. De rommelige variatie die je in andere steden ziet heeft ook wel wat.
Maar mijn grootste bezwaar in die tijd – als fietser – was dat de gele stenen bij regen behoorlijk glad werden! Daarbij waren ze ook niet erg goed bestand tegen zwaar verkeer. Ik geloof dat ze nu geleidelijk worden vervangen door een verbeterde variant.
Ja, prachtig die glimmende blauw-grijze stenen. ik herinner me ook de weg naar de Watertoren. Ben ik ook vaak geweest. Ook in Rotterdam lagen ze op het parkeerterrein bij m’n werk. Ik moest bij het uitstappen, als ik met de auto was, altijd uitkijken dat ik niet uitgleed. Kennelijk hadden ze dat gemeen met de gele klinkers in Groningen. Toch wel jammer dat ze op verschillende plaatsen zijn weggehaald. De straatstenen die nu worden neergelegd zijn er niet altijd fraaier op geworden. Bovendien merk ik in Gouda, waar de wegen bijna altijd worden opgebroken dat ze vaak weer slordig worden teruggelegd zodat je, wanneer je niet uitkijkt, je nek erover breekt. Het vak van stratenmaker is jammergenoeg erg ondergewaardeerd!
Die blauwe stenen zijn zeker mooi. In Groningen lagen ze op verschillende plekken, vaak in wat kleinere straatjes. Je kunt ze volgens mij nu nog wel zien in bijvoorbeeld de Turfstraat.
Het wordt ook steeds minder knisperen op schelpenpaadjes. Aangekondigd in de NRC, 30 augustus: ‘Natuurmonumenten wil op Schiermonnikoog de schelpenpaadjes vervangen door beton. De schelpen moeten vaak aangevuld worden, wat geld kost, en schelpenwinning zou de waddenbodem verstoren. Op Ameland zijn al paden vervangen en Staatsbosbeheer opperde dezelfde plannen voor Terschelling, tot ongenoegen van eilanders en badgasten.’
De charme van schelpenpaadjes zijn me niet onbekend. Eens was het Haagse Lange Voorhout een knarsend schelpenpad. Eens was het duinpad naar ons plekje op het stille strand van Scheveningen met schelpen bestrooid. Op gezette tijden schepten de schelpenvissers de daar aangespoelde schelpen in hun wagen met paard bespannen. (Zie: HaagseSchool) Dat maakte dat het niet zo prikte aan onze blote kindervoetjes om in een run het water in te duiken. Gelukkig weet ik nog wel paadjes in parken te vinden waar het zo lekker knispert als je erover heen gaat.
Nooit geweten, dat wij scoria stenen voor de deur hebben liggen.
Alleen al bij ons voor de gevel liggen er welgeteld 155 stuks als afbakening van de parkeervakken. Indertijd is in een rap tempo ons deel van de Hoofdstraat heringericht. Nieuwe sierbestrating met o.a. die bewuste scoria stenen rondom de historische Doesbrug. Zelfs een andere kleur steen in de vorm van een matje voor iedere voordeur is toen aangebracht. En, het kon niet op, Oud Hollandse lantaarnpalen, ook aan de achterkant op het Jaagpad. Maar liefs 28 exemplaren. Overigens is de laatste lantaarnpaal bij ons achter nooit vervangen door een Oud Hollands exemplaar.
Bij navraag waarom deze niet, bleken de centen op te zijn bij de gemeente. Dus nog steeds 28 Oud Hollandse palen en de laatste niet. Die bestrating van toen vond ik ook wel apart. Vooral wanneer na de winter de stenen schoon gepekeld waren en na een regenbui de gele kleur weer tevoorschijn kwam. Grote zware gele stenen van 3,5 kilo per stuk. Ik heb er toen stiekem drie gepikt als aandenken.
Terstond ga ik nu natuurlijk het gras tussen de scoria stenen verwijderen, want je wil toch pronken met zoiets aparts in je straat. Ik ben er fier op……